خبرگزاری مهر-گروه هنر-علی حیدری؛ نمایش «خرده انسان» به نویسندگی و کارگردانی حسین کیانی از ۲۶ مرداد در تماشاخانه ایرانشهر روی صحنه رفته است. نمایشی که ماجرای اردوگاهی در جایی دور از شهر را روایت می‌کند که با حضور یک استوار و چند سرباز وظیفه که موظف‌ شده اند، از میان انباشت زباله‌ها اجزای بدن یک چهره مهم کشوری را پیدا کنند و بدن تکمیل شده را تحویل دهند.

نمایش «خرده انسان» در عین سادگیِ روایت، به واسطه زیرلایه‌های اندیشه‌ای خود واجد تأملاتی است که فراتر از یک کمدی ساده به نظر می رسد. کیانی با انتخاب یک فضای به ظاهر مضحک و موقعیتی پوچ‌گونه، به نقد مسئولیت فردی و نسبت انسان با وجدانش می‌پردازد. اگرچه قصه در یک پادگان و میان زباله‌ها روایت می‌شود، اما این مکان و موقعیت، استعاره‌ای از جامعه‌ای است که در آن ارزش‌ها فراموش شده و انسان‌ها درگیر تناقضات روزمره هستند.

درگیری با وجدان؛ مسیری از «خرده انسان» به «ابر انسان»

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های نمایش، جدال درونی کاراکتر اصلی با وجدان خود است. این جدال، همان خط باریک میان «خرده انسان» بودن و تلاش برای رسیدن به «ابر انسان» نیچه‌ای است. شخصیت استوار در نمایش، در ظاهر فردی معمولی و حتی کمیک است اما در باطن بار مسئولیتی سنگین را به دوش می‌کشد. او می‌خواهد تکلیفش را روشن کند؛ آیا باید به فرمان‌ بالا دستی ها عمل کند یا باید صدای وجدان خویش را بشنود؟ این تضاد، درواقع بازتاب دغدغه‌های دیرینه حسین کیانی در آثارش است؛ تقابل اخلاق فردی با الزامات اجتماعی.

بازی بازیگران نمایش «خرده انسان» به‌ویژه کاراکتر استوار که توسط امیررضا دلاوری روی صحنه جان می‌گیرد، سهم عمده‌ای در اثرگذاری نمایش دارد. کیانی همواره در آثار خود به بازیگری توجهی ویژه نشان داده و این‌بار نیز از توانایی بداهه‌پردازی و بیان کمیک بازیگران برای پررنگ‌تر کردن لحن اثر بهره برده است. دیالوگ‌هایی که ساده و در عین حال چندلایه‌اند به گونه‌ای که مخاطب می‌تواند همزمان بخندد و بیندیشد.

بهره‌گیری از وجه کنایی کمدی

کیانی از شناخت خود از کمدی و از وجه ایهامی و کنایی کمدی استفاده می‌کند تا روزگار خود را به نقد بکشد، کمدی این امکان را مهیا می‌کند که مولف بسیار از وجوه پنهانی که امکان بیان آن را در ژانرهای دیگر ندارد، در کمدی به زبان آورد.

طراحی صحنه نمایش نیز از دیگر نقاط قوت اثر است. انباشت زباله‌ها در پس‌زمینه به وسیله ویدئو پروجکشن، نه تنها فضای بصری متفاوتی ایجاد کرده بلکه به عنوان نشانه‌ای نمادین عمل می‌کند؛ نشانه‌ای از جامعه‌ای که ارزش‌های انسانی در آن به حاشیه رانده شده و تنها خرده‌های به‌جا مانده از اخلاق و حقیقت بر زمین باقی مانده است. این طراحی، علاوه بر کارکرد نمایشی، به تداوم انسجام اندیشه اثر کمک کرده است.

«خرده انسان» فرزند زمانه خودش است؛ تغییر سبک کاری آقای کارگردان!

فاصله گرفتن از شیوه‌های اجرایی نمایش ایرانی

اما آنچه «خرده انسان» را در کارنامه حسین کیانی متفاوت می‌کند، فاصله گرفتن نسبی وی از شیوه‌های صریح نمایش ایرانی است. اگرچه رگه‌هایی از خصلت‌های نمایش سنتی در اثر دیده می‌شود؛ مانند استفاده از تیپ‌های اغراق‌شده و یا بهره‌گیری از کاراکتر «اوستا» اما کیانی این بار تلاش کرده تا به جای تاکید بر فرم‌های آشنا، محتوای اثر را در اولویت قرار دهد. این تغییر، می‌تواند نشانه‌ای از مرحله تازه‌ای در مسیر هنری وی باشد؛ مرحله‌ای که در آن دغدغه‌های اخلاقی و فلسفی بر جلوه‌های فرمی غلبه پیدا کرده‌اند.

نمایشی که قصد دارد فرزند زمانه خودش باشد

گویا کیانی دیگر به دنبال جلوه بصری نمی‌گردد و به سمت سادگی رفته است و قصد دارد حرف‌های خود را به شکلی ساده‌تر و بی‌واسطه‌تر بیان کند، چیزی که پیش‌تر در آثار این هنرمند شاهد بودیم، استفاده از تاریخ برای بیان حرفی امروزی بود، اما انگار که «خرده انسان» قصد دارد فرزند زمانه خودش باشد.

«خرده انسان» همچنین به پرسشی بنیادین اشاره می‌کند؛ آیا انسان امروز، با همه دانش و تجربه تاریخی، توانسته از مرز خرده بودن عبور کند و به «ابر انسان» بدل شود؟ یا همچنان در همان مرز، میان ترس‌ها و منافع شخصی گرفتار است؟

ریتم و زمان طولانی؛ عامل آسیب‌زا در «خرده انسان»

«خرده انسان» خالی از ضعف نیست؛ گاه ریتم اثر در بخش‌هایی کند می‌شود و برخی صحنه‌ها بیش از حد کش‌دار به نظر می‌رسند. تایم نمایش می‌توانست کوتاه‌تر طراحی شود و در مدت زمان کوتاه‌تری نمایش به جمع بندی منجر شود. خرده پیرنگ‌ها در قسمت‌هایی از نمایش توجه مخاطب را مخدوش می‌کند و ممکن است درک کاملی از بعضی بخش‌های روایت پیدا نکند.

در مجموع، «خرده انسان» اثری است که در دل کمدی، تصویری واقعی از وضعیت انسان امروز ارائه می‌دهد. نمایشی که اگرچه با خنده آغاز می‌شود اما در پایان ذهن مخاطب را با پرسش‌های جدی و تأمل‌برانگیز ترک می‌کند و از همه مهم‌تر موقعیت‌ها و کاراکترهای نمایش واقعی هستند، این موضوع شاید موضوعی پیش‌پا افتاده تلقی شود اما دقیقا بحران درام‌نویسی امروز تئاتر ما همین است؛ کاراکترها مرئی و قابل لمس نیستند و همین باعث می‌شود که مخاطب با آنها همراه نشود.

تماشای آخرین ساخته حسین کیانی قطعا خالی از لطف نیست، اما می‌توان گفت این اثر شباهتی به آثار پیشین این فعال تئاتری ندارد. می توان «خرده انسان» را نقطه عطف جدیدی در زندگی کاری کیانی دانست و احتمالا باید منتظر تغییر سبک، در آثار پیش‌روی وی باشیم.

«خرده انسان» از ۲۶ مرداد در سالن ناظرزاده تماشاخانه ایرانشهر روی صحنه رفته است و اجرای عمومی آن تا ۴ مهر ادامه دارد.

امیررضا دلاوری، احسان صاحب‌الزمانی، صدرا سبحانیان، محمد حق‌شناس، مریم ندایی، مهدی حسینی، حمید حسینی و شادی ضیایی گروه بازیگران این نمایش را تشکیل می‌دهند.

علامتی از عمو قناد عیادت کرد