باشگاه خبرنگاران جوان؛ احمد کاظمی* - رزمایش مشترک ضدتروریستی کشور‌های عضو سازمان همکاری شانگهای با عنوان «رزمایش مشترک ضد تروریستی سهند-۲۰۲۵» با حضور ده کشور ایران، روسیه، چین، هند، بلاروس، پاکستان، قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان و تاجیکستان به میزبانی نیروی زمینی سپاه بمدت ۵ روز از ۱۰ آذرماه در منطقه عملیاتی تیپ مکانیزه امام زمان (عج) شهرستان شبستر استان آذربایجان شرقی با شعار «تلاش همه‌جانبه برای مقابله با تروریسم» برگزار شد. کشور‌های عربستان سعودی، جمهوری آذربایجان و عراق به‌عنوان مهمان وهمچنین ۲۰ مقام امنیتی، ۶۰ فرمانده ستادی و ۴۰ فرمانده یگان‌های عملیاتی کشور‌های عضو شانگهای در این رزمایش حضور داشتند.

با توجه به حضور کشور‌های مختلف در رزمایش مشترک ضد تروریسم سهند ۲۰۲۵ می‌توان آن را یک رزمایش بزرگ بین المللی خواند که این موضوع، اهمیت آن را دوچندان می‌کند به دلیل آنکه پس از انقلاب اسلامی ایران برای اولین بار است که رزمایشی در این سطح بین المللی در ایران برگزار می‌گردد. برگزاری رزمایش مشترک ضد تروریسم سهند ۲۰۲۵ پس از جنگ تحمیلی ۱۲ روزه و با توجه به تحولات کنونی منطقه‌ای و بین المللی از چند جهت قابل ارزیابی است:

۱). کمیته ضد تروریسم سازمان همکاری شانگهای، سازمانی که کارکرد بخش نظامی آن، مقابله با گسترش ناتو به منطقه می‌باشد، هر سال در یکی از کشور‌های عضو، رزمایش مشترک ضد تروریسم برگزار می‌کند. اگرچه برگزاری این رزمایش به عنوان چهارمین رزمایش ضدتروریسم شانگهای در نزدیکی تبریز از سال ۱۴۰۳ برنامه ریزی شده بود، اما اجرایی شدن آن پس از جنگ تجاوزکارانه و تروریستی ۱۲ روزه و بویژه طراحی عملیات رزمایش متناسب با جدیدترین شکل تهدیدات از جمله مدرن‌سازی منطقه عمومی رزمایش و ساخت زیرساخت‌های مجهز در منطقه رزمایش، حاکی از توجه جدی تهران به ائتلاف سازی‌های نوین منطقه‌ای با هدف شکل دهی به نظم جدید می‌باشد.

این موضوع نوعی تحول در دکترین نظامی و امنیتی ایران را در مقایسه با گذشته نشان می‌دهد که همواره تلاش داشت تا از ورود مستقیم به ائتلاف‌های نظامی خود دداری کند؛ تحولی که مکمل دیگر تغییرات در دکترین نظامی و امنیتی تهران پس از جنگ ۱۲ روزه و حملات تجاوزکارانه امریکا و رژیم اسرائیل به مراکز غیرنظامی و هسته‌ای ایران می‌باشد؛ اگرچه ایران با روسیه و چین پیش از این در دریای عمان و خلیج فارس چهار رزمایش دریایی برگزار کرده‌اند؛ اما جنس «رزمایش مشترک ضد تروریستی سهند-۲۰۲۵» همزمان با زمزمه‌های قرارداد‌های نظامی و تسلیحاتی، حاکی از ارتقاء سطح همکاری نظامی و امنیتی میان این کشور‌ها می‌باشد.

۲). انتخاب منطقه شبستر در نزدیکی تبریز به عنوان کانون برگزاری این رزمایش حاوی پیام‌های راهبردی است. در جریان جنگ تحمیلی ۱۲ روزه، تبریز یکی از کانون‌هایی بود که بیشترین حملات رژیم اسرائیل به مناطق مختلف آن صورت گرفت. همکاری شرارت بار باکو با رژیم اسرائیل در جنگ تجاوزکارانه ۱۲ روزه بویژه فراهم کردن ظرفیت برای نشست و برخاست پهپاد‌ها و جنگنده‌ها که ابعاد آن در تحلیل‌های پیشین تبیین شده است از یک سو، و همچنین پشتیبانی پایگاه‌های کوره جیک و اینجرلیک امریکا و ناتو در ترکیه از این حملات که با همراهی عملی آنکارا همراه بود، باعث شد که تبریزِ قهرمان، آماج سهمگین‌ترین حملات رژیم کودک کش اسرائیل قرار گیرد؛ علاوه بر موقعیت راهبردی نظامی تبریز در رصد انواع پرنده‌های نظامی و مصاف موشکی با رژیم اسرائیل و دارا بودن مزیت فاصله و زمان کمتر در این مصاف در مقایسه با دیگر مناطق، تبریز کانون مقابله با فتنه‌های ژئوپلیتیکی در قفقاز و گسترش ناتو به این منطقه می‌باشد؛ بنابراین برگزاری رزمایش در نزدیکی تبریز به معنای عزم کشور‌های همسو برای تقویت موقعیت این شهر جهت مقابله با جبهه آنگلوساکسونی می‌باشد.

۳). یکی از اهداف حملات گسترده به تبریز و مناطق شمالغرب در جریان جنگ تجاوزکارانه رژیم اسرائیل، از بین بردن استعداد نظامی ایران در شمال غرب برای جلوگیری از هرگونه واکنش موثر نظامی به پیگیری طرح کریدور جعلی زنگزور توسط باکو و آنکارا بود؛ رزمایش‌هایی که سپاه و ارتش از سال ۱۴۰۰ در واکنش به تلاش‌های باکو و آنکارا برای ایجاد تغییرات ژئوپلیتیکی در مرز‌های ایران به بهانه کریدور جعلی زنگزور در قالب رهنمود‌های مقام معظم رهبری انجام داده‌اند، پیام روشنی برای باکو و آنکارا داشت که آشکارا تنها مانع کریدور جعلی زنگزور را ایران می‌خواندند.

در جریان جنگ تجاوزکارانه ۱۲ روزه برخی از کشور‌های گرگ صفت که با رویای تجزیه ایران، وعده سرزمینی از اسرائیل گرفته بودند، نهایت همکاری را با دشمن برای به خاک و خون کشیدن غیر نظامیان در تبریز و ضربات به زیرساخت‌های آن انجام داده‌اند. برخی کشور‌ها که بوقلمون وار با انکار سابقه بیابانگردی اجداد خود و مصادره مفاخر تاریخی ایران، به دنبال هویت سازی برای خود هستند، آرزو دارند که با تجزیه ایران، مانعی برای تاریخ سازی جعلی آنها نماند و به جنگ ۱۲ روزه نیز از این زاویه نگاه می‌کردند.

تصادفی نیست که مساله مسیر ترامپ برای صلح و امنیت بین المللی (کریدور جعلی زنگزور) نیز به فاصله اندکی پس از جنگ ۱۲ روزه صورت گرفت. برگزاری «رزمایش مشترک ضد تروریستی سهند-۲۰۲۵» در نزدیکی تبریز با مهمات پیشرفته و عملیات‌های پهپادی و جنگ الکترونیکی نشان داد که شمالغرب به مرکزیت تبریز همچنان آماده مقابله با فتنه‌های ژئوپلیتیکی، تروریستی و نظامی است و در این روند از حمایت کشور‌های همسو مانند روسیه، چین و هند نیز برخوردار است.

سوم؛ بگفته مقامات ایران و همچنین اذعان «سرگئی کیسانی» نماینده کمیته اجرایی ضدتروریستی سازمان همکاری‌های شانگهای و «پیائو یانگفان» معاون مدیرکل سازمان همکاری شانگهای، همه کشور‌های عضو شانگهای یعنی روسیه، چین، هند، بلاروس، پاکستان، قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان و تاجیکستان به‌صورت فعال و با میل و رغبت از پیشنهاد ایران برای برگزاری «رزمایش مشترک ضد تروریستی سهند-۲۰۲۵» استقبال و در آن مشارکت داشته‌اند که در مقایسه با رزمایش‌های پیشین مشترک ضدترورسم شانگهای، اهمیت ویژه‌ای به آن می‌دهد.

حضور هر کدام از این کشور‌ها در «رزمایش مشترک ضد تروریستی سهند-۲۰۲۵» دارای پیام‌های راهبردی مشخصی است که به صورت مجزا قابل تبیین هستند:

۱. حضور روسیه و چین به عنوان دو کشور عضو شورای امنیت در این رزمایش آنهم پس از فعال شدن غیر قانونی اسنپ بک و اعتراضات حقوقی و سیاسی مکرر این کشور‌ها در سازمان ملل و سازمان انرژی اتمی و تلاش‌های امریکا و متحدانش در تروریستی خواندن سپاه، حاکی از تداوم رویکرد آنها برای حمایت و همکاری نظامی با ایران در قالب تقویت نظام چند قطبی می‌باشد. هر سه کشور با تهدیدات مشترکی مواجه هستند که متاثر از فتنه‌های ژئوپلیتیکی و پان تورانی جبهه آنگلوساکسونی و ناتو برای تغییرات بنیادین در معادلات اوراسیا و دو سوی کاسپین در فرایند گذار به نظم نوین جهانی و منطقه‌ای می‌باشد.

تغییرات اساسی در معادلات انرژی و ترانزیتی منطقه در قالب کریدور جعلی زنگزور یا مسیر ترامپ، و گسترش ناتو به شرق، تهدیدات مشترک علیه هر سه کشور ایران، روسیه و چین ایجاد می‌کنند. فتنه پان تورانیسم انگلیسی همان جنس خطری برای ایران در تبریز و اردبیل دارد که در داغستان و چچن برای روسیه و در سین کیانگ و اورمچی برای چین دارد؛ بنابراین منافع مشترک و همسو سه کشور در تزاید همکاری‌های راهبردی است که «رزمایش مشترک ضد تروریستی سهند-۲۰۲۵» جلوه‌ای از آن محسوب می‌شود.

۲. حضور هند در «رزمایش مشترک ضد تروریستی سهند-۲۰۲۵»، بخوبی ارتباط برگزاری این رزمایش در شمالغرب ایران و امنیت پایدار کریدور‌های منطقه‌ای و بین المللی ترانزیتی و انرژی را نشان می‌دهد؛ هند یکی از پایه گذاران دالان شمال – جنوب می‌باشد که این کشور را از خلیج فارس به ایران، قفقاز، دریای کاسپین، آسیای مرکزی، روسیه و دریای سیاه وصل می‌کند؛ کریدور جعلی زنگزور نه تنها بر طرح کمربند –جاده چین، بلکه بر دالان شمال و جنوب و ارتباط ایران با گرجستان و روسیه و دریای سیاه از طریق ارمنستان مخاطرات جدی ژئوپلیتیکی ایجاد می‌کند.

حضور هند در این رزمایش، در ادامه همکاری‌های نظامی دهلی نو با ارمنستان در ۵ سال اخیر قابل ارزیابی است که نشان می‌دهد که هند علیرغم روابط ویژه با امریکا در برخی از زمینه ها، بمانند روسیه، چین، یونان، گرجستان و برخی از کشور‌های اروپایی از هر گونه ابتکار تهران برای مقابله با تغییرات ژئوپلیتیکی در قفقاز و شمال غرب ایران حمایت می‌کند.

۳. با توجه به نقش پیشگام تبریز در مقابله با فتنه‌های پان تورانی، حضور قرقیزستان، ازبکستان و قزاقستان بهمراه تاجیکستان در این رزمایش که از قضا حضور پررنگی نیز داشتند، نشان می‌دهد که برخلاف ادعای برخی از سران بلندپرواز در منطقه، ایده ایجاد باصطلاح جهان تُرک، جایگاه جدی در کشور‌های آسیای مرکزی ندارد. این کشور‌ها بهمراه ترکمنستان اواخر فروردین ۱۴۰۴ (آوریل ۲۰۲۵) نیز در بیانیه مشترکی پس از نشست سران اتحادیه اروپا و آسیای مرکزی در سمرقند به صراحت قطعنامه‌های ۵۴۱ (۱۹۸۳) و ۵۵۰ (۱۹۸۴) شورای امنیت سازمان ملل را تأیید کردند.

این قطعنامه‌ها اعلامیه یکجانبه ترکیه در سال ۱۹۸۳ مبنی بر تأسیس باصطلاح جمهوری ترک قبرس شمال را محکوم می‌کند و از اعضای سازمان ملل می‌خواهد هیچ دولت دیگری در این جزیره به جز دولت جمهوری قبرس را به رسمیت نشناسند. رویکردی که بار دیگر نشان می‌دهد بانیان جهان تُرک انگلیسی محدود به دو کشوری است که شوربختانه یکی از آنها با انکار ریشه ایرانی و هویت شریف، اصیل و پرافتخار آذربایجانی بدنبال تبدیل این هویت به یک هویت جعلی و غیربومی در راستای اهداف پان تورانیسم انگلیسی است.

۴. حضور پاکستان در «رزمایش مشترک ضد تروریستی سهند-۲۰۲۵»، همزمان با حضور هند نشان می‌دهد که دیپلماسی ایران در برقراری روابط متوازان با هر دوکشور بویژه پس از تزاید درگیری میان دهلی نو و اسلام آباد بر سر کشمیر در آوریل ۲۰۲۵، موفق عمل کرده است. در عین حال پاکستان از این طریق تلاش داشته است تا از ابتکار باکو و آنکارا در خصوص «ائتلاف چهار برادران» دوری نماید.

پس از جنگ دوم قراباغ (۲۰۲۰/۱۳۹۹) باکو از ایجاد ائتلاف چهار برادران شامل «رژیم اسرائیل، جمهوری آذربایجان، ترکیه و پاکستان» خبر داد و همزمان پرچم‌های آنها را مشترکاً در مناطق مختلف باکو به اهتزاز درآورد؛ موضوعی که مردم صهیونیسم ستیز پاکستان آن را لکه ننگی برای خود می‌دانستند؛ در واقع بنظر می‌رسد اسلام آباد با این دیدگاه مایکل روبین پژوهشگر اندیشکده امریکن اینترپرایز که «جاه طلبی‌های الهام علی اف تنها با صدام حسین قابل مقایسه می‌باشد»، موافق است و زمزمه‌هایی هم از تجدید نظر اسلام آباد در روند صادرات نظامی به جمهوری آذربایجان وجود دارد.

چهارم؛ نکته پایانی اینکه دعوت از جمهوری آذربایجان برای حضور به عنوان مهمان در «رزمایش مشترک ضد تروریستی سهند-۲۰۲۵»، و عدم دعوت از ترکیه حاوی پیام‌هایی می‌باشد. شانگهای هیچ تمایلی برای همکاری با یک کشور عضو ناتو ندارد و به همین دلیل در سال‌های اخیر همواره به تحرکات ترکیه برای عضویت در شانگهای پاسخ منفی داده شده است؛ اساسا کارکرد شانگهای در مقابله با ناتو می‌باشد؛ با وجود این اقبال کلی شانگهای به همکاری جمهوری آذربایجان علیرغم مخالفت برخی از اعضاء، نشان دهنده امیدواری برخی از کشور‌های مطرح سازمان شانگهای مانند روسیه و چین به تغییر رویکرد باکو در پیمانکاری برای جبهه آنگلوساکسونی است، هرچند احتمال این موضوع ضعیف است.

ضمن اینکه برگزاری «رزمایش مشترک ضد تروریستی سهند-۲۰۲۵»، در تبریز، بهترین پاسخ به برخی از مواضع سطحی تهدیدآمیز ترکیه در خصوص مسایل قفقاز است که هنوز از همکاری سیاه و نابخشودنی با رژیم اسرائیل در ساقط کردن حکومت سوریه و ضربه زدن به محور مقاومت و آرمان فلسطین؛ و رسوایی ناشی از بروز اختلاف در تقسیم ثروت و سرزمین مردم سوریه با این رژیم؛ درس عبرت نگرفته است.

*پژوهشگر ارشد حوزه قفقاز

طرح ۸۰۰ میلیون دلاری پنتاگون برای حمایت از اوکراین