یادداشت مهمان، احسان موحدیان: جمعه گذشته یک همایش بین‌المللی در ایروان، با عنوان چهارراه صلح، و توسعه ارتباطات منطقه‌ای توسط حزب «پیمان مدنی» حزب حاکم ارمنستان و بنیاد «کنراد آدناور» برگزار شد که طی آن ابعاد تازه‌ای از مسیر ترامپ توسط «نیکول پاشینیان» نخست‌وزیر ارمنستان تشریح شد.

پاشینیان در سخنرانی خود توضیحات مفصلی در مورد نحوه اجرای مسیر ترامپ داد که نشان می‌دهد هشدارهای تحلیل‌گران درباره خطرات مسیر ترامپ برای امنیت ملی ایران کاملاً منطبق بر واقعیت بوده و مسیر ترامپ از نظر ماهوی تفاوتی با کریدور جعلی زنگزور ندارد؛ نهایی شدن این طرح زیان‌های غیرقابل جبران امنیتی، اقتصادی و سیاسی برای ایران به همراه می‌آورد.

جایی برای ایران نیست

پاشینیان در بخشی از صحبت‌های خود در مورد نحوه اجرای مسیر ترامپ گفت: قدم بعدی، ایجاد شرکت مشترک توسط ارمنستان و ایالات متحده آمریکا و تاسیس شورای مدیریتی مشترک خواهد بود، که مدیریت شرکت را به عهده خواهد داشت. دو گزینه در مورد مدت زمان اعطای حقوق بهره‌برداری از پروژه TRIPP مورد بحث است: ۴۹ و ۹۹ سال.

وی افزود: در آنجا سرمایه‌گذاری‌هایی انجام خواهد شد و سرمایه‌گذار باید تضمین مشخصی داشته باشد که سرمایه‌گذاری‌های خود را با حاشیه سود مشخصی پس خواهد گرفت. به عنوان مثال، اگر بگوییم که آن زمین را به مدت پنج سال واگذار می‌کنیم، هیچکس سرمایه‌گذاری نخواهد کرد، زیرا پس گرفتن مبلغ سرمایه‌گذاری شده در پنج سال غیرواقعی است. اکنون این بحث‌ها وجود دارد و نگرش ما به این بحث‌ها، به اصطلاح، فنی و اقتصادی یا مالی و اقتصادی است. به عبارت دیگر، ما به یک دلیل ساده در اینجا مؤلفه سیاسی نمی‌بینیم، در آنجا هیچ مؤلفه سیاسی وجود ندارد، یک مؤلفه مالی وجود دارد، چه کسی چقدر سرمایه‌گذاری خواهد کرد و محاسبه مدت زمانی که این سرمایه‌گذاری‌ها می‌توانند با سود مشخصی بازپرداخت شوند، چیست.»

اگر چه پاشینیان مدعی است همکاری با آمریکا برای ایجاد مسیر ترامپ در نزدیکی مرزهای ایران هیچ ماهیت اقتصادی ندارد، اما از صحبت‌های وی برمی آید آنچه در عمل رخ می‌دهد اجاره و واگذاری زمین به طرف آمریکایی برای ایجاد تأسیسات زیربنایی مسیر ترامپ است.

پاشینیان در مورد سازوکار مدیریت پروژه یادآوری کرد که نهاد قانونی ساخت و ساز در ارمنستان فرض می‌کند که سرمایه‌گذار زمین را برای اهداف ساخت و ساز و سودآوری دریافت می‌کند، اما زمین همیشه متعلق به جمهوری ارمنستان است و پس از انقضای حق ساخت و ساز، ملک به مالکیت جمهوری ارمنستان در می‌آید.

این اظهارات هم موید واگذاری و اجازه زمین توسط ارمنستان به طرف آمریکایی برای مدتی طولانی است. هیچ تردیدی وجود ندارد که آمریکا بر حسب سابقه رفتاری گذشته‌اش در کشورهای همسایه ایران از هیچ تلاشی برای استفاده از این فرصت و تبدیل آن به یک تهدید امنیتی ضدایرانی فروگذار نخواهد کرد. آمریکا به بهانه حفاظت از شرکت‌های خود و تأمین امنیت آنها قادر خواهد بود از شرکت‌های امنیتی خصوصی کمک بگیرد و نظامی را در مرز مستقر کند.

از سوی دیگر امکان انتقال حجم زیادی از داده‌های گمرکی و اقتصادی و غیره به آمریکا وجود خواهد داشت. به خصوص که پاشینیان گفته یک پایگاه داده مکتوب برای تنظیم مقررات ایجادخواهد شد، سپس شرکت مشترک ارمنستان و آمریکا تأسیس می‌شود. این اطلاعات ممکن است حاوی داده‌های حساس مرتبط با تبادلات اقتصادی و تجاری ایران و ارمنستان نیز باشد.

باید توجه داشت که ایران شانسی برای مشارکت در این طرح‌ها و نقش آفرینی در ایجاد زیرساخت‌های مسیر ترامپ نخواهد داشت و عملاً شاهد همسایه شدن ناتو و آمریکا با خود خواهد بود، زیرا پاشینیان تصریح کرده توافق ارمنستان و ایالات متحده برای جذب هر سرمایه‌گذاری در مسیر ترامپ ضروری است. لذا ایران به علت مخالفت آمریکا همانند آنچه بعد از جنگ ۲۰۲۰ قراباغ با فشار علیف رخ داد از این فرآیند جدید هم حذف شده و فضا برای حضور شرکت‌های ترکیه، امارات و برخی کشورهای اروپایی هموار می‌شود که ممکن است برخی از آنها و به خصوص شرکت‌های اماراتی جاده صاف کن حضور اسرائیل در مسیر ترامپ شوند. این امر نه تنها برای ایران تبعات اقتصادی منفی دارد، بلکه از نظر امنیتی نیز برای کشورمان بحران آفرین است.

نکته مهم اینکه امارات حجم فعالیت و حضور خود را به نمایندگی از اسرائیل در ارمنستان تشدید کرده و همکاری‌های دو طرف در حوزه‌های مختلف اقتصادی و فرهنگی و آموزشی به شدت در حال گسترش است.

مسیر ترامپ همان کریدور جعلی زنگزور است

پاشینیان در صحبت‌های خود عملاً تایید کرد مسیر ترامپ یک کریدور با عرض چند کیلومتر است و لذا این مسیر از نظر فنی با کریدور جعلی زنگزور تفاوت چندانی نخواهد داشت.

وی در بخشی از صحبت‌هایش گفت: برنامه مسیر ترامپ چند مرحله خواهد داشت که شامل راه‌آهن و خطوط لوله است و ممکن است شامل خطوط نفت و گاز نیز باشد. اگر، برای مثال، یک زیرساخت به نواری با دقیقاً پنج کیلومتر عرض نیاز داشته باشد، ابتدا باید مرزبندی انجام شود تا سازنده دقیقاً بداند که روی کدام بخش از کشور کار می‌کند.

نخست وزیر ارمنستان در سخنرانی خود تأکید کرد که به دلیل محدودیت‌های مربوط به آزادسازی ارضی، زیرساخت‌ها - خطوط لوله گاز، خطوط لوله نفت و خطوط برق - ممکن است از مسیرهای دیگری عبور کنند که به گفته وی، این امر به دلیل کارایی فنی، اقتصادی و مهندسی تعیین می‌شود.

این صحبت‌ها نشان می‌دهد مسیر ترامپ صرفاً یک جاده ساده نیست و یک مسیر عریض را در بر می‌گیرد که انواع خطوط لوله و زیرساختی، جاده و غیره از آن عبور می‌کند. به نظر می‌رسد ارمنستان قصد دارد این مسیر را برای انتقال نفت و گاز از باکو و کشورهای آسیای مرکزی به کار بگیرد و وابستگی خود به انرژی ایران و روسیه را به حداقل برساند.

چه باید کرد

۱. تکمیل کریدور ارس نه فقط با احداث جاده، بلکه با ایجاد خط آهن و خطوط لوله انتقال انرژی تا ثبل از خرداد ماه تسریع شود تا وابستگی باکو به ایران برای اتصال به نخجوان باقی بماند.

۲. طرح‌هایی که پنج سال است معطل مانده‌اند و موجب در هم تنیدگی اقتصادی و تجاری پایدار ایران و ارمنستان می‌شد (ایجاد پالایشگاه ایرانی در سیونیک، تاسیس شبکه پمپ بنزین ایرانی در ارمنستان، ایجاد منطقه آزاد تجاری مشترک در مغری، تاسیس مراکز فنی و حرفه‌ای و مراکز تولید نیازهای نظامی ارمنستان و غیره) با جدیت اجرا شوند.

۳. ایران با چین و روسیه برای مدیریت تحولات قفقاز وارد تعامل جدی تر شود. طبیعی است که کنترل شاهرگ کریدوری چین به اروپا توسط آمریکا مطلوب این کشور نیست. مسکو هم معتقد است کریدور ترامپ (زنگزور سابق) در واقع بخشی از راهبرد کلان آمریکا برای احیای نفوذ در آسیای میانه و مهار محور مقاومت است؛ طرحی که با همکاری برخی دولت‌های منطقه‌ای دنبال می‌شود و می‌تواند نقشه ژئوپلیتیکی قفقاز را به نفع واشنگتن تغییر دهد.

نگرانی کرملین از این طرح را در چند بُعد اساسی می‌توان خلاصه کرد:

- کاهش نفوذ راهبردی روسیه در قفقاز جنوبی؛

- تضعیف حاکمیت و استقلال منطقه‌ای در قفقاز به‌واسطه مداخله مستقیم آمریکا؛

- تلاش واشنگتن برای تبدیل منطقه به ابزار ژئوپلیتیکی علیه محور مقاومت و روسیه؛

- تهدید مسیرهای ترانزیتی و ارتباطی روسیه با ایران و سایر کشورهای منطقه.

- حضور نظامی ایالات متحده در مرز در نزدیکی مرزهای این کشور.

-تحقق نقشه ناتو برای ایجاد منطقه حائل میان ایران و روسیه برای مهار این کشورها

- ایجاد همسویی با آمریکا میان کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز بدون حضور روسیه و ایران

۴. ایران زیرساخت‌های مورد نیاز ساکنان استان کم جمعیت سیونیک را با صرف هزینه اندک فراهم کند تا ضمن افزایش امید به زندگی آنها و جلوگیری از تشدید مهاجرت از این استان راهبردی، جای پای محکمی برای کشورمان در سیونیک ایجاد شود.

۶. ایران باید با دولت فعلی ارمنستان وارد تعامل و گفتگوی جدی شود. پاشینیان در سخنرانی روز جمعه خود به صراحت گفت اولویت تعیین مرز با باکو در نقاطی است که مسیر ترامپ قرار است از آنها عبور کند. ا ین مسیر از لب مرز ایران در استان سیونیک ارمنستان عبور می‌کند. پس شاهد چالشهای تازه امنیتی، اقتصادی و سیاسی در نقاط مرزی ایران با ارمنستان و باکو همزمان با ایجاد مسیر ترامپ خواهیم بود.

جمع بندی

ایجاد مسیر ترامپ به معنای ایجاد تغییرات هویتی و امنیتی و اقتصادی در استان سیونیک، ناامن شدن این منطقه به ضرر ایران، ادغام تدریجی این استان کم جمعیت در جهان ترک، از بین رفتن مرز ایران و ارمنستان، و همچنین محاصره ارمنستان است. صهیونیست‌ها به موازات اجرای طرح‌های خود علیه ایران و محور مقاومت در عراق و لبنان و سوریه و فلسطین، حضور و تحرکات گسترده در قفقاز و آسیای مرکزی را در دستور کار قرار داده‌اند.

اسرائیل در سایه اشتباهات و غفلت ۳۰ ساله ایران در باکو که واکاوی آن بحث مفصل دیگری را می‌طلبد، این کشور شیعه را به شعبه دوم اسرائیل مبدل کرده و جمهوری اسلامی شانس حضور و نفوذ در جمهوری آذربایجان را تا حد زیادی از دست داده است. همین روند به شکلی دیگر در ارمنستان در حال تکرار است و فرصت برای جلوگیری از آن بسیار محدود بوده و در صورت غفلت فرصتی برای جبران وجود ندارد.

استاد دانشگاه و کارشناس ارشد مسائل قفقاز

آغاز فرایند تسهیل صدور پروانه ها در سازمان غذا و دارو