خبرگزاری مهر - گروه سلامت: بیماری ایدز، که با نام سندرم نقص ایمنی اکتسابی شناخته می‌شود، یکی از چالش‌برانگیزترین بیماری‌های قرن حاضر است. این بیماری نتیجه عفونت با ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV) است که به تضعیف سیستم ایمنی بدن منجر می‌شود.

HIV ویروسی است که در خون انسان، مایعات جنسی و شیر مادر زندگی می‌کند. این ویروس سیستم ایمنی بدن شما را تضعیف می‌کند، بنابراین بدن شما در مبارزه با میکروب‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها و سایر مهاجمان سختی‌های زیادی تجربه خواهد کرد.

در همین راستا خبرنگار مهر با مینو محرز متخصص و استاد بیماری‌های عفونی گفتگویی داشته است.

تاریخچه گسترش بیماری اچ‌آی‌وی چیست؟

محرز: بیماری ویروسی اچ‌آی‌وی (HIV) حدود ۴۰ سال پیش در جهان شناسایی شد و به سرعت در سراسر دنیا گسترش یافت. در آن دوران، به‌ویژه جوانان بیش از سایر گروه‌ها درگیر این بیماری شدند. تا سال ۱۹۹۶ میلادی هیچ درمان قطعی و مؤثری برای کنترل عفونت ناشی از ویروس اچ‌آی‌وی وجود نداشت و مبتلایان، پس از اطلاع از بیماری، به‌تدریج وارد مرحله پیشرفته عفونت می‌شدند؛ مرحله‌ای که در آن بدن بیمار به‌شدت آسیب‌پذیر شده و دچار عفونت‌های فرصت‌طلب یا برخی سرطان‌های خاص می‌گردید.

اولین بار در سال ۱۳۶۳، درباره ویروس اچ‌آی‌وی سخنرانی کردم و به سرعت موضوع در جامعه پزشکی مطرح شد. پس از آن، سازمان جهانی بهداشت با ارائه کیت‌های تشخیصی اچ‌آی‌وی به کشورهای مختلف، برنامه غربالگری افراد در معرض خطر را آغاز کرد.

در آغاز اجرای برنامه‌های آزمایش و شناسایی در ایران، بیشترین موارد ابتلاء در میان بیمارانی مشاهده شد که فرآورده‌های خونی وارداتی دریافت می‌کردند. با انجام آزمایش‌های گسترده بر روی دیگر گروه‌ها، مشخص شد که در سایر افراد مشکل خاصی وجود ندارد. اما در آن زمان، خون‌های وارداتی از دیگر کشورها گاهی آلوده بودند و همین عامل باعث افزایش موارد ابتلاء در بیماران هموفیلی و کسانی شد که از این فرآورده‌ها استفاده می‌کردند.

با شناسایی منبع آلودگی، روند کنترل و ویروس‌زدایی خون‌های وارداتی با سرعت در دستور کار قرار گرفت و به‌تدریج این مشکل برطرف شد. پس از آن، تمرکز اپیدمی در ایران به سمت افراد دارای اعتیاد تزریقی تغییر یافت. استفاده از سرنگ‌های مشترک در زندان‌ها و مراکز بازپروری، یکی از مهم‌ترین دلایل گسترش اچ‌آی‌وی در میان این گروه بود.

از آنجا که اعتیاد در ایران جرم محسوب می‌شود، بسیاری از افراد مصرف‌کننده مواد مخدر به زندان منتقل می‌شدند و شرایط پرخطر ناشی از استفاده از وسایل تزریق مشترک، زمینه شیوع بیماری را فراهم می‌کرد و در آن زمان، اپیدمی شدیدی از اچ‌آی‌وی میان معتادان تزریقی به‌ویژه در زندان‌ها شکل گرفت و شمار مبتلایان به‌سرعت افزایش یافت.

در سال‌های ابتدایی، درمان مؤثری برای اچ‌آی‌وی وجود نداشت و بسیاری از بیماران هموفیل که اغلب جوان بودند، جان خود را از دست می‌دادند. تا اینکه پس از چند سال، نخستین داروی ضدویروس وارد بازار شد و امید تازه‌ای به بیماران داده شد؛ اما با وجود معرفی دو داروی جدید دیگر در ادامه، همچنان اثربخشی این داروها محدود بود و درمان کامل برای اچ‌آی‌وی به دست نیامده بود.

بیماری ایدز و اطلاعاتی در رابطه با آن | آزمایشگاه تخصصی کوثر مشهد

بیماران مبتلا به ایدز چگونه درمان می‌شوند؟

محرز: از سال ۱۹۹۶ میلادی، درمان‌های مؤثر برای ویروس اچ‌آی‌وی (HIV) وارد مرحله‌ای تازه شد و در آن سال، سه داروی ضدویروسی معرفی شد که به‌صورت ترکیبی در قالب کپسول یا دو داروی هم‌زمان مصرف می‌شدند. این درمان‌ها توانستند طول عمر بیماران مبتلا به اچ‌آی‌وی را به سطحی طبیعی برسانند؛ به‌گونه‌ای که تا زمانی که دارو مصرف شود، فرد زندگی سالم و طبیعی خواهد داشت.

از همان ابتدای ورود داروهای ضدویروسی به بازار جهانی، در ایران نیز برای تأمین آن‌ها اقدام شد و بیماران از همان سال‌ها تحت درمان قرار گرفتند. امروز حدود ۳۰ سال است که این داروها به صورت رایگان و تحت نظارت وزارت بهداشت در اختیار مبتلایان به اچ‌آی‌وی قرار می‌گیرد و بیماران می‌توانند با مراجعه به مراکز درمانی، درمان خود را آغاز یا ادامه دهند، امروزه بیماران ایرانی مبتلا به اچ‌آی‌وی با تداوم درمان دارویی، می‌توانند زندگی نرمال و طول عمر طبیعی داشته باشند.

در کشور داروی بیماری ایدز تولید شده است؟

محرز: در سال‌های گذشته، پروژه‌ای برای ساخت داروی گیاهی درمان اچ‌آی‌وی در کشور آغاز شد. این دارو در مراحل آزمایشگاهی نتایج امیدوارکننده‌ای داشت و حتی با همکاری مشاورانی از کشور هلند پیشرفت‌های قابل‌توجهی به دست آمد. اما متأسفانه با تغییر دولت و عدم تخصیص بودجه در مرحله پایانی، پروژه متوقف شد و تاکنون ادامه نیافته است.

امکان بارداری برای زنان مبتلا به اچ‌آی‌وی وجود دارد؟

محرز: یکی از زیباترین تجربه‌های من در سال‌های کاری‌ام زمانی است که زنان مبتلا پس از درمان کامل و رسیدن میزان ویروس به صفر، مجوز بارداری دریافت می‌کنند. این بیماران پس از زایمان، در حالی که نوزادشان سالم است، به مرکز مراجعه می‌کنند و دیدن زندگی نرمال آن‌ها برای ما بسیار خوشایند است.

درمان‌های جدید اچ‌آی‌وی در ایران و جهان موجب شده است که بیماران، در صورت پیگیری منظم و مصرف مداوم دارو، بتوانند ازدواج، بارداری و زندگی اجتماعی طبیعی داشته باشند.

راهنمای جامع HIV و ایدز - سلامت باروری

آیا درمان بیماران به صورت رایگان انجام می‌شود؟

محرز: در سراسر کشور، بیماران می‌توانند به‌راحتی به نزدیک‌ترین مرکز درمان اچ‌آی‌وی مراجعه کنند و از خدمات رایگان شامل آزمایش، دارو و مشاوره بهره‌مند شوند. دستورالعمل‌ها و پروتکل‌های درمانی در همه مراکز یکسان است و پزشکان دقیقاً می‌دانند در هر مرحله از بیماری چه آزمایش‌هایی باید انجام شود و درمان چگونه پیش برود.

تأمین هزینه دارو، تجهیزات آزمایشگاهی و خدمات درمانی بیماران مبتلا به اچ‌آی‌وی بر عهده وزارت بهداشت است و بیماران برای هیچ‌کدام از این مراحل هزینه‌ای پرداخت نمی‌کنند.
تشخیص اچ‌آی‌وی فقط با مراجعه داوطلبانه ممکن است.

در ایران مانند بسیاری از کشورهای دنیا، غربالگری عمومی برای اچ‌آی‌وی انجام نمی‌شود؛ زیرا از نظر هزینه و کارایی مقرون‌به‌صرفه نیست. در واقع، هر فردی که رفتار پرخطر داشته باشد مانند استفاده از سرنگ مشترک در اعتیاد تزریقی یا تماس جنسی محافظت‌نشده، باید به مراکز مشاوره و درمان اچ‌آی‌وی مراجعه کرده و آزمایش دهد.

در حال حاضر، بیش از ۲۰۰ مرکز درمان اچ‌آی‌وی در سراسر ایران فعال است و خدمات تشخیص، درمان و مشاوره به مبتلایان را به‌صورت کاملاً رایگان ارائه می‌کنند. تمامی این مراکز زیر نظر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی فعالیت دارند و پزشکان فعال در آن‌ها به‌طور مستمر در دوره‌های آموزشی تخصصی شرکت می‌کنند تا آخرین پروتکل‌های درمانی اچ‌آی‌وی را اجرا نمایند.

نقش درمان زودهنگام در بیماری ایدز چیست؟

محرز: اگر فردی دیر مراجعه کند و بیماری وارد مرحله پیشرفته شود، سیستم ایمنی بدن به شدت تضعیف می‌شود و فرد دچار عفونت‌های فرصت‌طلب متعدد می‌گردد. در این مرحله درمان بسیار دشوار است و بیمار ممکن است به عوارض شدید یا مرگ زودرس دچار شود.

فرد مبتلا ممکن است تا ۱۰ سال هیچ علامت ظاهری نداشته باشد و فقط با انجام آزمایش بتوان ابتلاء را تشخیص داد. بنابراین هر کسی که رفتار پرخطر داشته یا در معرض آلودگی احتمالی قرار گرفته است باید بدون ترس و پیش‌داوری به مراکز تخصصی مراجعه کند. تشخیص به‌موقع، آغاز درمان سریع و مصرف مداوم داروها، می‌تواند به بیمار کمک کند تا سال‌ها زندگی طبیعی و سالم داشته باشد.

از خون‌های آلوده تا کاهش انتقال در معتادان؛ مسیر ۴ دهه مقابله با HIV