خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - مهدی بخشی سورکی: محمدعلی مجاهدی، متخلص به «پروانه» و ملقب به «شمس‌الدین»، از چهره‌های ماندگار شعر آئینی در ایران است، شاعری که در دوم فروردین سال ۱۳۲۲ در شهر مقدس قم چشم به جهان گشود و در خانواده‌ای اصیل و روحانی پرورش یافت و فضای خانوادگی او، سرشار از علم، ایمان و تربیت دینی بود و نیاکانش از برجستگان حوزه و روحانیت شیعه در ایران و آذربایجان به شمار می‌رفتند.

پدر او از مدرسان تراز اول حوزه علمیه قم در دوران زعامت آیت‌الله‌العظمی بروجردی بود و سال‌ها در پرورش طلاب علوم دینی نقش‌آفرینی کرد و همچنین جد پدری‌اش از روحانیان مجاهد دوران مشروطه بود که به سبب مبارزه با استبداد داخلی، لقب «مجاهد» را از همرزمان خود دریافت کرد و در سوی دیگر، خاندان مادری او نیز با نام‌های بزرگ مرجعیت شیعه گره خورده است.

تحصیلات ابتدایی و متوسطه وی در زادگاهش قم سپری شد و در پایان دهه سی شمسی، در رشته علوم تجربی فارغ‌التحصیل شد و از دوران نوجوانی، حضور در دبیرستان دین و دانش قم که مدیریت آن بر عهده شهید آیت‌الله دکتر بهشتی و تدریس زبان انگلیسی توسط شخص ایشان انجام می‌شد از خاطرات ماندگار زندگی‌اش به شمار می‌رود.

در همان دبیرستان، شهید دکتر مفتح و برخی دیگر از شخصیت‌های شناخته شده نیز دروس مختلفی را ارائه می‌کردند و فضای علمی و فرهنگی مدرسه، رنگ و بوی اسلامی و انقلابی داشت.

پس از درگذشت پدر، با وجود امکان ادامه تحصیل در دانشگاه‌های خارج از کشور، تصمیم گرفت در قم بماند و در کنار خانواده زندگی کند و در این دوران، به فراگیری ادبیات عرب و علوم حوزوی پرداخت و هم‌زمان مسیر آموزش رسمی را ادامه داد.

او با قبولی در آزمون تربیت معلم، در سال ۱۳۴۲ به عنوان معلم رسمی آموزش و پرورش مشغول به کار شد و در کنار تدریس، تحصیلات خود را در رشته حقوق قضائی در مدرسه عالی امور اداری و حقوق قضائی قم به پایان رساند.

سرودن شعر برای او از سال‌های دبیرستان آغاز شد و حضور در محافل ادبی قم، از جمله انجمن‌های ادبی معتبر دهه چهل، زمینه‌ساز شکوفایی استعداد شاعرانه‌اش شد و در همین دوران بود که در یکی از نشست‌های ادبی، با مقام معظم رهبری که در آن زمان از چهره‌های ادبی و فکری حوزه به شمار می‌رفتند آشنا شد و این دیدار نقطه عطفی در مسیر فکری و ادبی او رقم زد.

ثمره بیش از ۶۰ ساله تلاش مداوم او در عرصه شعر دینی، تألیف و گردآوری بیش از پنجاه اثر در زمینه شعر و پژوهش‌های ادبی است و آثارش با زبان متعهد، سرشار از معنا و آمیخته با روح ایمان و عشق به اهل‌بیت (ع) است و او از جمله شاعرانی است که شعر را رسالتی مقدس می‌داند و همواره بدون وضو قلم به دست نمی‌گیرد؛ چرا که باور دارد نوشتن درباره اهل‌بیت (ع) عبادتی خالصانه است.

پایبندی به اخلاق، ادب و حقیقت از ویژگی‌های بارز آثار این شاعر است و مجاهدی شعر آئینی را شعری می‌داند که از سرچشمه‌های وحیانی و آموزه‌های متقن دینی سیراب می‌شود و شاعر را در فضای قدسی به سیر و سلوک می‌برد.

بازخوانی زندگی شاعرانه « استاد محمدعلی مجاهدی» پدر شعر آیینی کشور

از برجسته‌ترین خدمات فرهنگی و ادبی استاد مجاهدی تأسیس «انجمن ادبی محیط» در سال‌های جوانی است

از برجسته‌ترین خدمات فرهنگی و ادبی او، تأسیس «انجمن ادبی محیط» در سال‌های جوانی است، محفلی که به سرعت به یکی از پایگاه‌های پرورش استعدادهای ادبی کشور بدل شد و این مسیر بعدها با تشکیل «انجمن شعر و قصه» ادامه یافت و نقش مهمی در تربیت نسل تازه‌ای از شاعران و نویسندگان متعهد ایفا کرد.

شاعر پیشکسوت شعر آئینی، در تمام این سال‌ها، پدری مهربان برای شاعران جوان بوده است و آنان را به حفظ غیرت دینی، صداقت در کلام و وفاداری به آرمان‌های اهل‌بیت (ع) فراخوانده و از هرگونه انحراف در مسیر شعر آئینی برحذر داشته است و دغدغه او حفظ قله عزت شعر مذهبی و صیانت از هیئت‌ها و مجالس اهل‌بیت (ع) از هر گونه آسیب و تحریف است.

در حقیقت، حیات علمی و هنری او تجلی عشق، ایمان و مجاهدت است؛ شاعری که نه‌تنها در قالب‌های ادبی، بلکه در سلوک شخصی نیز آئینه اخلاص و تعهد دینی است و شعر او انعکاس روح زلال و مؤمنانه‌ای است که سال‌ها در خدمت اهل‌بیت (ع) زیسته و قلمش را وقف حقیقت کرده است.

محمدعلی مجاهدی شاعر پیشکسوت و نام‌آشنای شعر آئینی کشور که با تخلص «پروانه» در میان اهالی ادب شناخته می‌شود در گفتگو با خبرنگار مهر، در روایت خود از دوران کودکی و آغاز مسیر شاعری گفت: در روزگار خردسالی، هنگامی که به باغ می‌رفتم، پروانه‌های رنگین‌بال ذهن و دل مرا به خود مشغول می‌کردند و این جلوه‌های عاشقانه آن‌چنان بر من تأثیر گذاشت که از همان زمان تخلص «پروانه» را برای خود برگزیدم.

وی افزود: در ادبیات فارسی، پروانه نماد عشق، دلدادگی و فداکاری است، در حالی‌که در فرهنگ عربی گاه از آن به عنوان دیوانه یاد می‌شود و این تفاوت نگاه میان دو زبان، بیانگر فاصله فرهنگی میان ظرایف ادبی و عرفانی ما با نگاه عقل‌گرایانه آن‌هاست.

مجاهدی که با لقب «شمس‌الدین» نیز شناخته می‌شود، در خانواده‌ای روحانی و علمی چشم به جهان گشود. او درباره پیشینه خانوادگی خود گفت: در خانواده‌ای پرورش یافتم که در آن روح دیانت و علم جاری بود و پدرم مرحوم آیت‌الله آقا میرزا محمد مجاهدی تبریزی از مدرسان برجسته حوزه علمیه قم در دوران زعامت آیت‌الله‌العظمی بروجردی بود و بسیاری از مراجع فعلی از ایشان درس کفایه و مکاسب آموختند.

این شاعر پیشکسوت درباره زندگی خانوادگی خود گفت: در ۲۲ سالگی ازدواج کردم، آشنایی من با همسرم به واسطه مرحوم جعفر آقای مجتهدی و معرفی یکی از اعضای جلسات ادبی‌مان رقم خورد و حاصل این ازدواج سه فرزند، یک پسر و دو دختر است.

مجاهدی ادامه داد: از همان دوران ابتدایی گاه مصرعی به ذهنم می‌رسید و می‌نوشتم، اما از پایان دوره اول متوسطه، شعر گفتن برایم جدی شد و سال ۱۳۴۱ نقطه عطفی در مسیر شاعری من بود؛ چرا که تقریباً شبی نبود در انجمن‌های ادبی تهران مانند انجمن ساعه، انجمن قلم، انجمن آذرآبادگان و انجمن ایرانیان حضور نداشته باشم و استاد فقید محمدعلی فتاح و پس از او استاد محمدعلی ناصر، از کسانی بودند که با نقد و راهنمایی‌هایشان به بالندگی من در این مسیر کمک کردند.

او با اشاره به فعالیت‌های آموزشی خود گفت: پس از آنکه در آزمون تربیت‌معلم پذیرفته شدم، از مهرماه سال ۱۳۴۲ رسماً به‌عنوان معلم آغاز به کار کردم و پیش از آن در دبیرستان دین و دانش که به همت شهید دکتر بهشتی تأسیس شده بود، تحصیل می‌کردم و ایشان شخصاً تدریس زبان انگلیسی ما را بر عهده داشتند.

وی گفت: جلسات ادبی متعددی از مهر سال ۴۲ پایه‌گذاری شد که بعدها به انجمن ادبی معین انجامید و در آن بیش از پنجاه شاعر و منتقد برجسته حضور می‌یافتند و هدف این نشست‌ها نقد، تحلیل و تقویت بن‌مایه‌های فکری و ساختاری شعر بود؛ تلاشی که به گفته او، مسیر شعر آئینی معاصر را سامان و انسجام بخشید.

مجاهدی درباره تعریف شعر آئینی تصریح کرد: شعر آئینی شعری است که از متون وحیانی و آموزه‌های اصیل دینی الهام می‌گیرد و موضوعاتی مانند توحید، اخلاق، عرفان و معرفت، جلوه‌های برجسته این نوع شعرند و اگر اثری از این سرچشمه‌ها تأثیر گرفته باشد، می‌توان آن را در زمره شعر آئینی دانست.

وی گفت: شعر خنثی و بی‌دغدغه نمی‌تواند پاسخ‌گوی نیازهای جامعه انقلابی ما باشد و شاعر باید فرزند زمانه خویش باشد و سخن روزگارش را با زبان روزگارش بیان کند و در شعر آئینی، شاعر در فضای قدسی تنفس می‌کند و باید حرمت‌ها و خطوط قرمز این عرصه را بشناسد و رعایت کند.

بازخوانی زندگی شاعرانه « استاد محمدعلی مجاهدی» پدر شعر آیینی کشور

تفاوت شاعر آئینی با دیگران در همین التزام اخلاقی و معرفتی نهفته است

این استاد شعر آئینی افزود: تفاوت شاعر آئینی با دیگران در همین التزام اخلاقی و معرفتی نهفته است، چرا که او با مضامینی سروکار دارد که به مقدس‌ترین چهره‌های هستی تعلق دارد و باید در شأن آنان سخن بگوید.

وی با اشاره به نقش بی‌بدیل شعر در تاریخ اسلام، اظهار کرد: سرودن شعر متعهد و آئینی، جلوه‌ای از جهاد در مسیر الهی است و در صدر اسلام پیامبر اکرم (ص) از کسانی که توان حضور در جبهه نداشتند، می‌خواست با زبان شعر، چهره دشمنان را رسوا کنند و از همین رو شاعران باید بدانند که در چه جایگاه معنوی و فرهنگی قرار دارند.

وی با بیان اینکه شعر مؤمنانه زبان جهاد در عرصه فرهنگ است، افزود: شعر متعهد باید دردی از جامعه را درمان کند و بتواند چون شمشیری برنده، حقیقت را در برابر انحراف و دشمنی آشکار سازد.

دبیر شعر و ادبیات آئینی کشور، پویایی و حرکت را از ویژگی‌های شعر زنده دانست و تصریح کرد: ایستایی و تکرار، مرگ شعر است و اشعار ماندگار اقبال لاهوری نمونه بارزی از شعر غیور و زنده است و شعری که حرکت، پیام و پویایی دارد و می‌تواند روح جامعه را بیدار کند.

وی تأکید کرد: شاعر آئینی باید همواره آثار خود را در مسیر رضایت اهل‌بیت (ع) قرار دهد، چرا که هر سخن بی‌هدف و بی‌حاصل، در حقیقت اتلاف عمر است.

هیچ رسانه‌ای به گستره و تأثیر شعر در انتقال معنا و احساس نمی‌رسد

مجاهدی شعر را مؤثرترین و در عین حال کم‌هزینه‌ترین رسانه عصر حاضر معرفی کرد و افزود: در روزگار کنونی، اگرچه ابزارهای ارتباطی گسترش یافته‌اند، اما هیچ رسانه‌ای به گستره و تأثیر شعر در انتقال معنا و احساس نمی‌رسد و بی‌توجهی به عرصه فرهنگ در دهه‌های نخست انقلاب، فرصت‌های طلایی را از کشور گرفت و امروز ضرورت دارد مسئولان فرهنگی با نگاهی آینده‌نگر، برای اعتلای فرهنگ دینی و ادبیات متعهد سرمایه‌گذاری کنند.

وی با اشاره به ضرورت حمایت از فعالان فرهنگی و ادبی، تأکید کرد: اهل ادب و شعر نیازمند توجه و حرمت هستند و وضعیت معیشتی آنان نیز باید مورد توجه قرار گیرد و همان‌گونه که در سیره اهل‌بیت (ع) تکریم اهل معرفت و اندیشه جایگاه ویژه‌ای دارد.

این شاعر پیشکسوت به آسیب‌های حوزه مدیحه‌سرایی و شعر آئینی نیز اشاره کرد و گفت: گاه در برخی سروده‌ها مضامین غلوآمیز یا مطالب فاقد سند و پایه مشاهده می‌شود که با روح مکتب اهل‌بیت (ع) همخوانی ندارد که مقابله با چنین جریان‌هایی، وظیفه‌ای دینی و فرهنگی است و نباید اجازه داد نام نوآوری بهانه‌ای برای تحریف مبانی اعتقادی شود.

استاد مجاهدی همچنین ضرورت آموزش صحیح مداحان و شاعران آئینی را مورد توجه قرار داد و افزود: ستایشگران اهل‌بیت (ع) باید تربیت‌شده مکتب علما و بهره‌مند از دانش دینی باشند تا بتوانند در مسیر صحیح خدمت کنند و از منابع ضعیف یا نادرست در سروده‌های خود استفاده نکنند.

این استاد شعر آئینی، خودسازی را نخستین وظیفه شاعر متعهد دانست و یادآور شد: شاعر آئینی باید مراقبه و محاسبه لحظه‌به‌لحظه داشته باشد، چرا که مخاطب او نه تنها مردم، بلکه اولیای الهی هستند و از این رو کردار نیک، خدمت به خلق و رعایت اخلاق حرفه‌ای لازمه این مسیر است.

وی بر ضرورت پژوهشگری در عرصه شعر آئینی تأکید کرد و بیان داشت: شاعر باید در سروده‌های خود دقت علمی داشته باشد و از نسبت دادن مطالب بی‌پایه به ائمه (ع) پرهیز کند تا شعر دینی از مسیر اصیل خود فاصله نگیرد.

آینه‌ای از جنس تئاتر پیش چشم تماشاگر؛ سرانجام این مهمانی چه خواهد شد؟