خبرگزاری مهر-گروه هنر-ندا زنگینه-آروین موذن‌زاده؛ انیمیشن سینمایی «یوز»، محصول انیمیشن سوره و ویستامدیا همزمان با سال تحصیلی جدید از ۲ مهر اکران خود را در سینماها شروع کرده و در این مدت توانسته است به فروش خوبی دست پیدا کند و در مواقعی در صدر جدول فروش نیز قرار گیرد.

داستان انیمیشن «یوز» درباره یک یوز ایرانی است که در نیویورک زندگی مجلل و پرزرق‌وبرقی دارد اما با وجود رفاه و آسایشی که در محیطی کاملاً متفاوت تجربه کرده، احساس می‌کند از ریشه‌ها و هویت واقعی خود فاصله گرفته است. همین احساس، او را وارد مسیری تازه می‌کند؛ سفری پرچالش و پرهیجان برای بازگشت به سرزمین مادری و کشف دوباره اصالت وجودی خود. در طول این سفر، او با اتفاقات و موقعیت‌های طنزآمیز و دراماتیکی روبه‌رو می‌شود و این مسیر سرشار از درس‌هایی است که مخاطب نوجوان و خانواده‌ها نیز از آن بهره خواهند برد.

به بهانه اکران انیمیشن سینمایی «یوز»، میزگردی با حضور رضا ارژنگی کارگردان، احسان کاوه تهیه‌کننده و حامد عزیزی مدیر دوبلاژ این فیلم در خبرگزاری مهر برگزار شد. در بخش اول این نشست، فرآیند پیچیده تولید این اثر انیمیشنی از اولین ایده تا مراحل پایانی، مورد بحث و بررسی قرار گرفت. همچنین احسان کاوه درباره پیچیدگی نگارش فیلمنامه برای انیمیشن و وضعیت اقتصاد انیمیشن در ایران صحبت کرد.

در بخش دوم و پایانی این نشست درباره چالش‌های متعدد صنعت انیمیشن در ایران از جمله نبود اقتصاد و تنظیم‌گری مناسب، رقابت با آثار خارجی در دسترس و بی‌کیفیتی در دوبله بحث شد. در این رابطه احسان کاوه بیان کرد که بنیاد ملی پویانمایی باید با ایجاد صندوق‌های حمایتی، برگزاری رویدادهای سرمایه‌گذاری و … از تولید داخلی حمایت کند. همچنین دسترسی آسان به انیمیشن‌های خارجی باکیفیت، سطح توقع مخاطب را بالا برده و رقابت را برای سازندگان ایرانی دشوار کرده است.

در ادامه قسمت دوم گفتگو با عوامل «یوز» را می‌خوانید:

*بنیاد ملی پویانمایی که چندسال است راه‌اندازی شده باید وظایف خاصی مانند شناسه‌دار کردن محتواهای انیمیشن، برگزاری رویدادهای پیچینگ و … را برعهده بگیرد. به نظر شما بنیاد ملی پویانمایی باید چه مسائلی را در اولویت فعالیت‌های خود قرار دهد؟

احسان کاوه: اتفاقاً من در جلسه‌ای با مدیرعامل جدید این بنیاد حضور داشتم. حقیقت این است که انیمیشن ایران از همان نقش روی کوزه در شهر سوخته آغاز شد اما در این سال‌ها به عنوان یک شغل حرفه‌ای شناخته نمی‌شد تا زمانی که زنده‌یاد محمد ابوالحسنی انیمیشن «تهران ۱۵۰۰» را به کارگردانی بهرام عظیمی تهیه کرد که اولین انیمیشن شبه سینمایی ایران است. پس از وقفه‌ای چندساله، آثاری مانند «شاهزاده روم»، «فیلشاه» و «لوپتو» تولید شدند. در واقع، می‌توان گفت انیمیشن در ایران حدود ۱۰ تا ۱۲ سال است که شکل جدی‌تری به خود گرفته است. در این سال‌ها ما باید به مسائلی مانند سفارش‌سازی و محتوای نهفته در آثار می‌پرداختیم. زمانی که من در مرکز انیمیشن سوره مسئولیت داشتم، رویدادی به نام «پیچینگ رویازی» طراحی کردیم زیرا در چنین رویدادهایی می‌توان ظرفیتی ایجاد کرد تا چند سرمایه‌گذار در کنار هم قرار گیرند و یکدیگر را تکمیل کنند. برای مثال، وقتی وزارت‌های خدماتی و فرهنگی کنار هم می‌آیند، نتیجه می‌تواند اثری مانند «مسافری از گانورا» باشد که حاصل مشارکت صندوق فناوری دانشگاه تهران، صندوق سپهر و مرکز انیمیشن سوره است. در جلسات مشترک، حتی پیام‌های اخلاقی نیز کنترل می‌شد تا انیمیشن حاوی پیام‌های سنگین و مستقیم نباشد. امیدوارم بنیاد ملی پویانمایی چنین اقداماتی را پیگیری کند.

انیمیشن مانند چاه نفت است؛ چرا دوبله ایران دیگر متولی ندارد؟

در کشورهای دیگر، تماشای انیمیشن قواعد خاص خود را دارد به طور مثال یا بلیت سینما خریده می‌شود، یا در مناسبت‌های خاص از تلویزیون پخش می‌شود، یا از طریق پلتفرم‌های آنلاین با دریافت اکانت قابل دسترسی است. در ایران، وقتی می‌توان با هزینه‌ای اندک در خانه، بهترین انیمیشن‌های خارجی را تماشا کرد، مسلماً سطح توقع مخاطب بالا می‌رود

*این روزها امکان دسترسی به آثار باکیفیت خارجی به راحتی برای مخاطبان داخل ایران فراهم است. به نظر شما دسترسی آسان به انیمیشن‌های باکیفیت خارجی، چه تأثیرات مثبت و منفی بر صنعت انیمیشن ایران و بالا رفتن توقع و سلیقه مخاطبان داشته است؟

احسان کاوه: مخاطب حق دارد محصولات ملی را در سینما ببیند و انیمیشن‌های باکیفیت‌تری دریافت کند. اقتصاد انیمیشن ایران باید از طریق ایجاد صندوق‌های حمایتی، تسهیلات گمرکی و سایر راهکارها سامان یابد. در کشورهای دیگر، تماشای انیمیشن قواعد خاص خود را دارد به طور مثال یا بلیت سینما خریده می‌شود، یا در مناسبت‌های خاص از تلویزیون پخش می‌شود، یا از طریق پلتفرم‌های آنلاین با دریافت اکانت قابل دسترسی است. در ایران، وقتی می‌توان با هزینه‌ای اندک در خانه، بهترین انیمیشن‌های خارجی را تماشا کرد، مسلماً سطح توقع مخاطب بالا می‌رود. در جهان، انیمیشن‌هایی با کیفیت متوسط هم وجود دارند که توانسته‌اند وارد چرخه سینما شوند و بلیت بفروشند و به درآمد بالایی دست یابند. اما مخاطب ایرانی امروز انیمیشن‌های باکیفیتی دیده است و اگر سطح کیفی اثر ایرانی از حدی پایین‌تر باشد، از همان ابتدا از گردونه رقابت حذف می‌شود. همین مسئله فعالیت را برای انیماتورهای ایرانی دشوار می‌کند. یک دانشجوی انیمیشن در ایران، اگر اثرش چه کوتاه و چه بلند کیفیت لازم را نداشته باشد، شانس چندانی برای دیده شدن ندارد؛ در حالی که در دیگر کشورها اینگونه نیست.

انیمیشن مانند چاه نفت است؛ چرا دوبله ایران دیگر متولی ندارد؟

حامد عزیزی: حجم مالی نقل و انتقالات در پلتفرم‌هایی که بدون پرداخت حتی یک ریال آثار باکیفیت جهانی را پخش می‌کنند، بسیار زیاد است. این اتفاق از دهه ۹۰ در ایران آغاز شد. پیش از آن، اوضاع مشخص بود و وزارت ارشاد و چند موسسه نمایش خانگی وجود داشتند که فیلم‌های ایرانی را پخش می‌کردند و در ازای آن، مجوز پخش چند اثر خارجی را دریافت می‌کردند. با ورود شبکه‌های نمایش خانگی، این فضا کاملاً به هم ریخت و به نظر می‌رسد دیگر متولی مشخصی وجود ندارد. برای مثال، «پارک ژوراسیک» با بودجه‌ای ۲۰۰ میلیون دلاری تولید شده و پیش از اینکه روی پلتفرم وارنر قرار بگیرد در ایران با دوبله و زیرنویس در دسترس است. در چنین شرایطی، پلتفرم‌ها انگیزه‌ای برای سرمایه‌گذاری در ساخت انیمیشن داخلی ندارند، چرا که بدون پرداخت یک ریال، میلیون‌ها تومان درآمد کسب می‌کنند.

*با این شرایط سوال اینجاست که چرا باید انیمیشن تولید کنیم؟

احسان کاوه: انیمیشن مانند یک چاه نفت است ولی فیلم رئال اینگونه نیست. برای مثال، شخصیت «یوز» کاملاً در اختیار صاحبان آن قرار دارد و نمی‌تواند بدون خواست ما حاشیه‌ای درست کند، مصاحبه تند یا حرکتی چالشی انجام دهد. اگر مالک شخصیت بخواهد، می‌تواند روی محصولاتی مانند لوازم التحریر، لوازم خانه یا سریال‌های مرتبط سرمایه‌گذاری کند. انیمیشن «شیرشاه» در جهان بسیار معروف است و سریال «نگهبانان بیشه» را از آن ساختند که کیفیتش حدود یک‌دهم نسخه سینمایی بود. سوال اینجاست که آیا کودک ایرانی ظرفیت تماشای سریال «یوز» را با کیفیت یک دوم پایین‌تر دارد؟

انیمیشن مانند یک چاه نفت است و فیلم رئال اینگونه نیست. برای مثال، شخصیت «یوز» کاملاً در اختیار صاحبان آن قرار دارد و نمی‌تواند بدون خواست ما حاشیه‌ای درست کند، مصاحبه تند یا حرکتی چالشی انجام دهد

*مسلما خیر در همین راستا وقتی پایان انیمیشن «یوز» دوبعدی شد برخی از کودکانی که در سالن حضور داشتند، نسبت به آن واکنش متفاوتی نشان دادند. به طور کلی کمی درباره ساخت بخش‌های دوبعدی «یوز» توضیح دهید.

رضا ارژنگی: بله برای ساخت قسمت‌های دوبعدی چالش‌های بسیاری داشتیم زیرا ابتدا مسئول تیم دوبعدی ما فراموش کرده بود که بچه چهارم را هم بسازد و ما نیز فقط یک ماه تا زمان اکران فرصت داشتیم. قبلاً یک پلان ساخته بودیم که در آن دایی به بچه یوز شیر می‌داد و تصمیم گرفتیم این سکانس را به پایان فیلم منتقل کنیم. در نسخه دوبعدی هم ابتدا بچه‌ها حضور نداشتند. آقای کاوه گفتند در فرهنگ ایرانی مرسوم نیست که پدر و مادر بدون بچه‌ها سفر بروند. بنابراین، تصمیم گرفتیم بچه‌ها را به داستان اضافه کنیم و درواقع یک هزینه چند صد میلیونی را کنار گذاشتیم. در قسمت پایانی فیلم، بناها و مکان‌های تاریخی زیادی وجود دارد و اگر قرار بود همه را سه‌بعدی بسازیم، شاید «یوز» ۲۰ سال دیگر اکران می‌شد. (می‌خندد)

احسان کاوه: در انیمیشن، وقتی صحنه‌ای می‌سازید، مانند یک لوکیشن واقعی است و باید از آن نهایت استفاده را ببرید به همین دلیل سراغ ساخت دوبعدی لوکیشن‌ها رفتیم.

انیمیشن مانند چاه نفت است؛ چرا دوبله ایران دیگر متولی ندارد؟

*هزینه تولید انیمیشن «یوز» را اعلام نمی‌کنید؟

احسان کاوه: هزینه تولید را نمی‌توانم به رقم دقیق بیان کنم، چون مربوط به فرآیندی از سال ۹۸ تا ۱۴۰۴ است و هر عددی که اکنون بگویم، متفاوت خواهد بود. تورم، مقایسه هزار تومان سال ۹۸ را با امروز غیرممکن می‌کند. نکته جالب توجه اینکه اگر الان بخواهیم انیمیشنی مشابه بسازیم، تقریباً نصف هزینه یک فیلم رئال تمام می‌شود، در حالی که زمانی که «لوپتو» را می‌ساختیم، انیمیشن گران‌تر بود. امروزه دستمزد بازیگران سر به فلک کشیده و هزینه تولید فیلم‌های رئال نیز بسیار افزایش یافته است.

امروزه قاعده این شده که هر کس پروژه را ارزان‌تر بگیرد، برنده است. من مواردی را می‌شناسم که نه تنها فیلم را با دوبله به پلتفرم‌ها هدیه می‌دهند، بلکه برای رسیدن به شهرت حاضرند هر کاری بکنند

*آقای عزیزی امروزه شاهد این مساله هستیم که یک انیمیشن با چندین دوبله مختلف در بازار وجود دارد و برخی از این دوبله‌ها با کیفیت بسیار پایین و صداگذاری نامناسب ارائه می‌شوند. آیا سازوکار نظارتی برای دوبله وجود دارد؟

حامد عزیزی: متأسفانه مشکل اینجاست که برخی از پلتفرم‌ها از محصولات خارجی به صورت رایگان استفاده می‌کنند و میلیاردها تومان سود می‌برند، اما کمترین هزینه را برای دوبله نمی‌پردازند. در نتیجه، یک محصول در پنج ساعت دوبله می‌شود! امروزه قاعده این شده که هر کس پروژه را ارزان‌تر بگیرد، برنده است. من مواردی را می‌شناسم که نه تنها فیلم را با دوبله به پلتفرم‌ها هدیه می‌دهند، بلکه برای رسیدن به شهرت حاضرند هر کاری بکنند. پیش‌تر وزارت ارشاد محصولات را از تهیه‌کننده خریداری می‌کرد و در ازای آن، مجوز پخش فیلم خارجی می‌داد. این محصولات خریداری‌شده به شورای نظارت ارسال می‌شدند و تیمی با بهترین کیفیت، دوبله و محتوا را بررسی می‌کردند تا پروانه صادر شود. این شورای نظارت چیز جدیدی هم نبوده و از ابتدای انقلاب فعال بوده است و در ابتدا کمیته انقلاب اسلامی مسئول بررسی ویدیوها بود که بعدها این وظیفه به وزارت ارشاد منتقل شد. از طرفی، صداوسیما مانند یک ایالت خودمختار عمل می‌کند و دوبله‌هایی ارائه می‌دهد که حتی نمی‌توان به آنها اعتراض کرد، چون شعار ایجاد اشتغال برای جوانان را سر می‌دهند. در چنین بازاری، کسی که ارزان‌تر کار کند، پروژه را می‌گیرد. به نظر من، وی‌اودی‌ها یکی از عوامل فساد در محصولات فرهنگی بصری ایران هستند و تا زمانی که شبکه نمایش خانگی به همین شکل وجود دارد، این روند ادامه خواهد داشت.

*به عقیده شما وظیفه دولت در مواجهه با فناوری‌های جدید مانند هوش مصنوعی و چرخه اقتصادی انیمیشن چیست؟

احسان کاوه: تمام این مشکلات در کشور ما به دلیل تنظیم‌گری نادرست است زیرا ما تنظیم‌گری را با سانسور یکسان فرض کرده‌ایم. مثالی خدمتتان عرض می‌کنم؛ روزی در هندوستان صحنه‌ای دیدم که هنوز متعجب‌ هستم. در دهلی، محدوده‌های وسیعی وجود دارد که کاخ‌های پادشاهی در آن واقع شده و چمن‌هایش نیاز به کوتاه کردن دارد. دولت هند به جای استفاده از ماشین چمن‌زن، به افراد محروم پول می‌دهد تا با قیچی چمن‌ها را کوتاه کنند. این یعنی در کشوری پرجمعیت، برای فقرا اشتغال ایجاد می‌شود. اگر اقتصاد اهمیت داشته باشد، تنظیم‌گر باید وارد شود. به طور مثال دبی جایزه بزرگی برای تولید انیمیشن با هوش مصنوعی گذاشته است. برای کسی که فقط به سود فکر می‌کند، فرقی ندارد انیمیشن با چه ابزاری تولید شود اما تنظیم‌گر باید ورود کند و مشخص کند چه چیزهایی به چرخه اقتصاد انیمیشن آسیب می‌زند. اگر هوش مصنوعی همه کارها را انجام دهد، چرخه مالی مختل می‌شود و طبقه متوسط شکل نمی‌گیرد. اگر طبقه متوسط نباشد، اختلاف طبقاتی افزایش می‌یابد زیرا عده‌ای بیکار و فقیرتر و عده‌ای ثروتمندتر می‌شوند. یک فیلم سینمایی انیمیشن حداقل ۵۰ خانواده را برای سه سال تأمین می‌کند. اگر کشور به سمت تولید انیمیشن با هوش مصنوعی برود، این حوزه با مشکل مواجه خواهد شد و در چنین شرایطی، تنظیم‌گری ضروری است.

انیمیشن مانند چاه نفت است؛ چرا دوبله ایران دیگر متولی ندارد؟

نوازندگی و اجرای این انیمیشن توسط ارکستر فیلارمونیک پراگ انجام شد، همان جایی که فیلم‌هایی مانند «ایندیانا جونز» و «میان‌ستاره‌ای» نولان ضبط شده‌اند

*کمی درباره آهنگسازی «یوز» در پراگ توضیح دهید.

احسان کاوه: افشین عزیزی آهنگساز ما، برای «یوز» به اندازه یک فیلم هالیوودی زحمت کشید. نوازندگی و اجرای این انیمیشن توسط ارکستر فیلارمونیک پراگ انجام شد، همان جایی که فیلم‌هایی مانند «ایندیانا جونز» و «میان‌ستاره‌ای» نولان ضبط شده‌اند. این فیلم‌ها بیش از ۱۵۰ سشن ضبط شده اند که هر کدام حدود ۴ ساعت طول کشیده است. آقای عزیزی در این پروژه حتی دستمزد هم دریافت نکرد و ما فقط قرارداد ۱۰ هزار یورویی استودیو را برای 2 سشن پرداخت کردیم. او آنقدر زحمت کشید که بتواند ۳۵ دقیقه موسیقی را در 2 سشن ضبط کند. حتی پرینتر را به استودیو برد تا اگر خطایی پیش آمد، زمانش برای پرینت گرفتن تلف نشود.

*آقای ارژنگی لوکیشن انیمیشن «یوز» کرمان است و در این فیلم به نقاط مختلف کرمان پرداخته شده است. در این راستا مسئولان شهر کرمان تلاشی برای معرفی و تبلیغ این انیمیشن داشته اند؟

رضا ارژنگی: جالب است بدانید که مسئولان کرمان واقعاً هیچ تلاشی برای معرفی «یوز» نکردند. حتی من کسی را به اداره کل ارشاد و حوزه هنری کرمان فرستادم و گفتند بودجه‌ای برای کارهای فرهنگی مانند نصب بنر یا تبلیغات تأمین نشده است. فکر می‌کنم اگر «یوز» متعلق به استان دیگری بود، حداقل آن استان یک افتتاحیه برایش برگزار می‌کرد. من سعی کردم به صورت خصوصی با ارگان‌های آن منطقه ارتباط برقرار کنم تا حداقل از این انیمیشن برای معرفی جاذبه‌های گردشگری استان استفاده کنند، چون سراسر آن به معرفی لوکیشن‌های کرمان مانند دریاچه کشیت، که یک دریاچه در وسط کویر است، پرداخته اما افسوس که کاری نمی‌کنند.

اعضای هیئت‌علمی جایزه کتاب سال معرفی شدند