باشگاه خبرنگاران جوان؛ مهدی سیف تبریزی* - الکساندر لاورنتیف، نماینده ویژه ولادیمیر پوتین در امور سوریه، امروز با سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، و علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی، دیدار کرد. بر اساس گزارش‌های رسمی، محور اصلی گفت‌و‌گو‌ها تحولات منطقه‌ای، به ویژه وضعیت سوریه و بحران غزه بوده است. گمانه‌زنی می‌شود که مسائل مرتبط با امنیت منطقه‌ای و مقابله با تروریسم نیز در دستور کار قرار داشته باشد. سخنگوی وزارت خارجه ایران این دیدار‌ها را «مشورتی سازنده» توصیف کرده و تأکید نموده که نماینده روسیه پیام‌های مهمی از مسکو ابلاغ کرده است.

این سفر، تنها چند روز پس از دیدار بحث‌برانگیز محمد جولانی، رئیس‌جمهور خودخوانده، با پوتین در مسکو رخ داده است. تحلیل‌های موجود نشان می‌دهد که روسیه با این دیدار‌ها قصد اطمینان‌بخشی به ایران را دارد و اولویت خود را حفظ اتحاد استراتژیک با تهران می‌داند. مسکو، تهران را شریک کلیدی در ثبات سوریه و مقابله با نفوذ غرب می‌بیند و این سفر لاورنتیف، سیگنالی برای تداوم حمایت از ایران در برابر فشار‌های اسرائیل و غرب است.

همکاری استراتژیک: از تبادل پیام تا دیپلماسی سطح بالا

همکاری استراتژیک میان ایران و روسیه در سال‌های اخیر به سطحی بی‌سابقه رسیده و این دیدار‌های اخیر، نمادی از عمق این روابط است. دیدار‌ها و تبادل پیام‌های سطح بالا میان رهبران دو کشور، یکی از برجسته‌ترین جنبه‌های این همکاری محسوب می‌شود. تنها چند روز پیش، علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت کشورمان، در سفری به مسکو، پیام محرمانه‌ای از رهبر معظم انقلاب را به ولادیمیر پوتین ابلاغ کرد. این پیام، بر مسائل کلیدی منطقه‌ای مانند تحولات سوریه، بحران فلسطین و غزه، و همچنین چالش‌های جهانی از جمله تحریم‌های غربی تمرکز داشت. پوتین در پاسخ، نه تنها از نقش محوری ایران در برقراری ثبات خاورمیانه قدردانی کرد، بلکه بر تعهد مسکو به تقویت روابط راهبردی دوجانبه تأکید ورزید.

این تبادلات، فراتر از روال‌های دیپلماتیک معمولی، نشان‌دهنده سطح بالایی از اعتماد متقابل و هماهنگی استراتژیک میان سران دو کشور است. در تاریخ دیپلماتیک ایران و روسیه، چنین حجم از دیدار‌های سطح بالا در بازه زمانی کوتاه، بی‌سابقه است و حاکی از ضرورت‌های مشترک دو کشور در برابر تهدیدات مشترک است. روسیه، به عنوان یکی از قدرت‌های اصلی جهان چندقطبی، ایران را نه تنها به عنوان شریکی منطقه‌ای، بلکه به عنوان بازیگری کلیدی در نظم منطقه‌ای و مقابله با هژمونی غربی می‌بیند. از سوی دیگر، ایران نیز روسیه را متحد قابل اعتمادی در فضای بین‌الملل، بی‌اثرسازی تحریم‌ها و دسترسی به فناوری‌های پیشرفته می‌داند.

علاوه بر این، همکاری‌های نظامی و دفاعی دو کشور در سال‌های اخیر شتاب گرفته است. فروش تسلیحات روسی به ایران، آموزش مشترک نیرو‌های نظامی، و تبادل اطلاعات اطلاعاتی، بخشی از این همکاری‌هاست. در بحبوحه تنش‌های خاورمیانه، این اتحاد نظامی، بازدارندگی ایران در برابر تهدیدات را افزایش داده و به مسکو کمک می‌کند تا نفوذ خود را در منطقه حفظ کند. همچنین، هماهنگی در سازمان‌های بین‌المللی مانند شورای امنیت سازمان ملل، بریکس و سازمان همکاری شانگهای، دو کشور را قادر ساخته تا صدای واحدی در برابر سیاست‌های یک‌جانبه غرب داشته باشند. این همکاری استراتژیک، نه تنها به ثبات منطقه‌ای کمک می‌کند، بلکه الگویی برای دیگر کشور‌های مستقل در برابر فشار‌های غربی ارائه می‌دهد.

آیا نماینده ویژه پوتین حامل پاسخ پوتین به رهبری بود؟

گمانه‌زنی می‌شود که دیدار امروز علی لاریجانی با الکساندر لاورنتیف، پاسخی مستقیم به پیام اخیر رهبر انقلاب به پوتین باشد. با توجه به اهمیت محتوای پیام ارسالی از تهران به مسکو، منطقی است که پوتین پاسخ خود را از طریق یک نماینده ویژه بازگرداند.

این سناریو، عمق روابط شخصی و نهادی میان رهبران دو کشور را برجسته می‌کند. تبادل چنین پیام‌هایی، فراتر از دیدار‌های رسمی، نشان‌دهنده هماهنگی راهبردی در سطح رهبری است که می‌تواند بر سیاست‌های کلان منطقه‌ای و جهانی از سوی دو کشور تأثیرگذار باشد. البته، تا انتشار بیانیه رسمی، این موضوع در حد گمانه‌زنی باقی می‌ماند، اما الگوی قبلی تعاملات دو کشور، این احتمال را تقویت می‌کند.

میانجیگری یا مشورت؟

این دیدار‌های متوالی، سؤالاتی را درباره نقش روسیه به عنوان میانجی یا مشاور در چالش‌های منطقه‌ای مطرح می‌کند. گمانه‌زنی می‌شود که پس از ارسال پیام نتانیاهو از طریق پوتین به تهران، مسکو در حال ایفای نقش تعدیل‌کننده در تنش‌های ایران با اسرائیل، مسائل سوریه و بحران غزه باشد. روسیه، با روابط دیپلماتیک گسترده در خاورمیانه، می‌تواند پلی میان طرف‌های درگیر ایجاد کند و از تشدید درگیری‌ها جلوگیری نماید.

برای مثال، در سوریه، مسکو همزمان با گروه‌های مختلف از جمله دولت دمشق و گروه‌های مخالف تعامل دارد. این میانجیگری، نه تنها به نفع ثبات منطقه است، بلکه جایگاه روسیه را به عنوان قدرت بی‌طرف تقویت می‌کند. در عین حال، مشورت‌های مداوم با ایران، نشان‌دهنده تلاش مسکو برای هماهنگی کامل با تهران است تا از هرگونه سوءتفاهم جلوگیری شود. این رویکرد، ایران را در موقعیت استراتژیک قوی‌تری قرار می‌دهد و اجازه می‌دهد تا با استفاده از نفوذ شرکا، به اهداف خود در منطقه دست یابد.

مقابله با تحریم‌ها در دستور کار تهران و مسکو

حمایت سیاسی روسیه از ایران در مجامع بین‌المللی، یکی از پایه‌های اصلی این روابط محسوب می‌شود. مسکو مکانیسم اسنپ‌بک را غیرقانونی اعلام کرده و در بیانیه‌ای مشترک با ایران و چین، تلاش‌های اروپایی‌ها برای فعال‌سازی آن را رد نموده است. با پایان رسمی قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت در اکتبر ۲۰۲۵، محدودیت‌های هسته‌ای برداشته شده و روسیه این موضع را در سازمان ملل تأیید کرده است.

مقابله با تحریم‌های غیرقانونی غرب، به طور واضح در دستور کار تهران و مسکو قرار دارد. گسترش همکاری‌های دفاعی بدون محدودیت، یکی از محور‌های کلیدی این استراتژی است. مقامات ایرانی تأکید کرده‌اند که روابط با روسیه در همه زمینه‌ها، از جمله دفاع، با جدیت پیگیری می‌شود. این همکاری‌ها شامل انتقال فناوری‌های نظامی پیشرفته، تولید مشترک تسلیحات، و تمرینات نظامی مشترک است که بازدارندگی ایران را در برابر تهدیدات افزایش می‌دهد.

معاهده راهبردی و الگویی برای جنوب جهانی

اجرای معاهده جامع راهبردی ۲۰ ساله میان دو کشور، که در ژانویه ۲۰۲۵ امضا شد، از اوایل مهرماه وارد فاز عملیاتی شده و حوزه‌هایی مانند انرژی، حمل‌ونقل، صنعت، فرهنگ و امنیت را پوشش می‌دهد. این توافق، ابزاری برای شکل‌گیری نظم جهانی چندقطبی تلقی می‌شود و به مقابله با تحریم‌های غربی کمک می‌کند.

این سطح از هماهنگی، روابط ایران و روسیه را الگویی برای کشور‌های جنوب جهانی در بریکس، شانگهای و جنبش عدم تعهد تبدیل کرده است. روسیه به عنوان عضو کلیدی این سازمان‌ها، از عضویت ایران حمایت کرده و همگرایی شرقی را راهی برای خنثی‌سازی فشار‌های غرب می‌داند. در جهانی که تحریم‌های غیرقانونی ابزار سلطه است، مدل تهران-مسکو نشان‌دهنده مقاومت از طریق اتحاد و همکاری چندجانبه است. عضویت ایران در بریکس، دسترسی به بازار‌های جدید و منابع مالی را فراهم کرده و به تنوع‌بخشی اقتصاد ایران کمک می‌کند.

دیپلماسی و اقتصاد: ارتقای جایگاه ایران

از منظر دیپلماتیک، این همکاری‌ها جایگاه ایران را در نظام بین‌الملل تقویت می‌کند. حمایت روسیه در شورای امنیت، اعمال تحریم‌های جدید را مسدود کرده و به تهران اجازه می‌دهد در مسائل سوریه، غزه و خاورمیانه نقش‌آفرینی مؤثرتری داشته باشد. گمانه‌زنی می‌شود که دیدار‌های امروز بر تحولات غزه تمرکز داشته و دو طرف بر لزوم ارسال کمک‌های بشردوستانه و توقف اقدامات رژیم صهیونیستی توافق کرده باشند. این هماهنگی، ایران را به عنوان بازیگر اصلی منطقه قرار می‌دهد و وزنه تهران را در معادلات جهانی سنگین‌تر می‌سازد.

جنبه اقتصادی این روابط، یکی از مهم‌ترین دستاورد‌ها است. تجارت دوجانبه در سال ۲۰۲۵ رشد چشمگیری داشته و همکاری در حوزه‌های انرژی، غلات، فناوری و حمل‌ونقل افزایش یافته است. کریدور شمال-جنوب و استفاده از ارز‌های ملی در معاملات، تحریم‌های مالی را دور می‌زند و وابستگی به دلار را به حداقل می‌رساند. تأسیس بانک‌های مشترک و گسترش صادرات نفت و کالا‌های ایرانی، اقتصاد تهران را مقاوم‌تر می‌کند. پیش‌بینی می‌شود حجم تجارت دو کشور به بیش از ۱۰ میلیارد دلار برسد.

این پیوند‌های اقتصادی، مستقیماً تحریم‌های غرب را بی‌اثر می‌کنند. حمایت روسیه و چین در سازمان ملل، مکانیسم اسنپ‌بک را خنثی کرده و ایران را به بازار‌های وسیع اوراسیا متصل می‌سازد. این مدل، نه تنها می‌تواند به کاهش تورم و نرخ بیکاری در ایران را کاهش می‌دهد، بلکه الگویی برای دیگر کشور‌های تحت تحریم ارائه می‌کند. دسترسی به فناوری‌های روسی در صنایع دفاعی و هسته‌ای، خودکفایی ایران را تسریع می‌بخشد. علاوه بر این، همکاری در حوزه انرژی، مانند صادرات گاز و نفت، درآمد‌های پایداری برای ایران ایجاد می‌کند و به توسعه زیرساخت‌های مشترک کمک می‌نماید.

تغییر معادلات جهانی با اتحاد تهران-مسکو

در نهایت، روابط ایران و روسیه در سال ۲۰۲۵ به نقطه‌ای رسیده که می‌تواند معادلات جهانی را دگرگون سازد. این همکاری‌ها، از تبادل پیام‌های سطح بالا میان پوتین و رهبر انقلاب تا اجرای معاهده راهبردی، نه تنها تحریم‌ها را خنثی می‌کنند، بلکه جایگاه ایران را به عنوان قدرت منطقه‌ای و جهانی ارتقا می‌دهند. با تداوم این روند، تهران در نظم چندقطبی جهان نقش محوری ایفا خواهد کرد و الگویی از استقلال و مقاومت در برابر هژمونی غربی ارائه می‌دهد.

*کارشناس مسائل روسیه و قفقاز

دستور کار مشترک تهران - مسکو