خبرگزاری مهر _ گروه سلامت: چاقی امروز به یکی از جدی‌ترین چالش‌های سلامت در ایران و جهان تبدیل شده است و این معضل که در ظاهر تنها به اضافه وزن محدود می‌شود، در واقع پیامدهای گسترده‌ای بر سلامت جسم و روان افراد و حتی اقتصاد و بهره‌وری جامعه دارد.

در دهه‌های اخیر، تغییر سبک زندگی، کاهش فعالیت بدنی، افزایش مصرف غذاهای پرکالری و گسترش عادات تغذیه‌ای ناسالم، به‌ویژه در میان کودکان و نوجوانان، روند شیوع چاقی را به‌شدت تسریع کرده است و اگر برای کنترل این روند چاره‌اندیشی نشود، چاقی در آینده‌ای نه‌چندان دور به بحرانی فراگیر در حوزه سلامت عمومی کشور تبدیل خواهد شد.‌

در این میان، تغییرات سریع سبک زندگی، کاهش تحرک بدنی، افزایش مصرف غذاهای پرکالری و نبود آموزش‌های جامع تغذیه‌ای، محیطی موسوم به «محیط مولد چاقی» را در جامعه شکل داده‌اند. این وضعیت نگران‌کننده، ضرورت تدوین و اجرای سیاست‌های پیشگیرانه، هماهنگ و ملی را بیش از پیش برجسته می‌سازد.

با هدف بررسی ابعاد مختلف این بحران رو به رشد و تحلیل راهکارهای مقابله با آن، به گفت‌وگو با «محمد هاشمی، دبیر انجمن پیشگیری و درمان چاقی ایران» پرداختیم.

چاقی از کودکی آغاز می‌شود؛ تهدیدی جدی برای سلامت کشور

آقای دکتر به عنوان اولین سوال عوامل اصلی شیوع چاقی در کشور چیست؟

عوامل پدیدآورنده چاقی را می‌توان به دو گروه کلی تقسیم کرد؛ یکی مسائل مربوط به وراثت و ژنتیک و دیگری عوامل محیطی و سبک زندگی. طی دهه‌های اخیر، شاهد افزایش قابل‌توجه شیوع چاقی نه‌تنها در کشور، بلکه در سراسر جهان بوده‌ایم. از آنجا که ساختار ژنتیکی جامعه در این مدت تغییری نکرده، می‌توان نتیجه گرفت که عوامل محیطی و تغییر در شیوه زندگی عامل اصلی این افزایش هستند. کاهش تحرک بدنی ناشی از گسترش تکنولوژی و دسترسی آسان‌تر به خوراکی‌های پرکالری موجب شده تعادل انرژی بدن به سمت دریافت بیشتر و در نتیجه انباشت چربی و افزایش وزن سوق پیدا کند.

چاقی در میان کودکان و نوجوانان؛ تهدیدی برای آینده سلامت کشور

کودکان و نوجوانان نیز از این قاعده مستثنی نیستند. امروزه در مقایسه با چند دهه پیش، تعداد کودکان و نوجوانان مبتلا به اضافه وزن به شکل چشمگیری افزایش یافته است و کوچک شدن بعد خانوار و افزایش خانواده‌های تک‌فرزند یا دوفرزند باعث شده توجه والدین به تغذیه فرزندان بیشتر شود و دسترسی آن‌ها به خوراکی‌های پرکالری افزایش یابد و از سوی دیگر، سبک زندگی از خانه‌های دارای حیاط و بازی‌های خیابانی به زندگی آپارتمانی و کم‌تحرک تغییر کرده است.

چاقی از کودکی آغاز می‌شود؛ تهدیدی جدی برای سلامت کشور

در کنار این موارد، تنوع بالای خوراکی‌ها و قیمت ارزان‌تر مواد غذایی ناسالم نسبت به خوراکی‌های سالم نیز از عوامل مؤثر در چاقی کودکان است و در بسیاری از مدارس، بوفه‌ها به جای عرضه مواد غذایی سالم، خوراکی‌های پرکالری را در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌دهند. این موضوع باعث می‌شود در ذهن کودک، مصرف این خوراکی‌ها طبیعی و حتی مجاز تلقی شود.

از سوی دیگر، وسوسه دیدن سایر دانش‌آموزان در حال خرید این خوراکی‌ها نیز به ترویج تغذیه ناسالم منجر می‌شود. نتیجه چنین روندی، افزایش نگران‌کننده تعداد کودکان و نوجوانان مبتلا به چاقی است.

در مورد جمعیت سالمندان کشور و تأثیر چاقی بر این قشر چه نظری دارید؟

ما با یک گذار دموگرافیک مواجه هستیم؛ به این معنا که ساختار جمعیتی کشور در حال تغییر است. در گذشته، به دلیل بهبود شرایط بهداشتی و درمانی، امید به زندگی افزایش یافته و در عین حال نرخ زاد و ولد کاهش یافته است، بنابراین، با افزایش جمعیت سالمند روبرو هستیم.

از سوی دیگر، ما دچار گذار اپیدمیولوژیک نیز شده‌ایم. در گذشته، بیماری‌های واگیر عامل اصلی مرگ‌ومیر بودند، اما امروزه بیماری‌های غیر واگیر مانند دیابت، فشار خون، سکته‌ها، بیماری‌های قلبی، سرطان‌ها و… بیشترین بار بیماری را به خود اختصاص داده‌اند.

در کشورهای توسعه‌یافته این گذار طی ۱۰۰ تا ۱۵۰ سال رخ داده، اما در کشور ما طی چند دهه کوتاه این دو گذار به‌صورت همزمان و سریع اتفاق افتاده‌اند و نتیجه این وضعیت، مواجهه با جمعیتی سالمند و در عین حال مبتلا به بیماری‌های غیر واگیر در سال‌های آینده است.

چاقی از کودکی آغاز می‌شود؛ تهدیدی جدی برای سلامت کشور

عوارض جسمی و اقتصادی چاقی در جامعه

چاقی در همراهی با بسیاری از بیماری‌های غیرواگیر مانند فشار خون بالا، دیابت، چربی خون، سکته‌های قلبی و مغزی و برخی از سرطان‌ها دیده می‌شود. وقتی چاقی از دوران کودکی آغاز شود، بیماری‌های ناشی از آن نیز چند دهه زودتر بروز می‌کنند. برای مثال، فردی که در ۴۰ سالگی دچار چاقی می‌شود، ممکن است در ۵۵ سالگی به دیابت و در ۷۰ سالگی به بیماری‌های قلبی مبتلا شود، اما کودکی که از هشت سالگی چاق است، این بیماری‌ها را ممکن است در سنین پایین‌تر تجربه کند. این وضعیت علاوه بر آسیب به سلامت فرد، هزینه‌های سنگینی را به نظام درمان و اقتصاد کشور تحمیل می‌کند، چرا که افراد بیمار بهره‌وری پایین‌تری خواهند داشت و فشار مضاعفی به صندوق‌های بیمه وارد می‌شود.

چاقی از کودکی آغاز می‌شود؛ تهدیدی جدی برای سلامت کشور

اصلاح شیوه زندگی؛ تنها راهکار علمی مقابله با چاقی

اصلاح سبک زندگی، تغییر الگوی تغذیه و افزایش فعالیت بدنی همچنان تنها روش مؤثر و تأییدشده برای درمان چاقی است. داروهای لاغری موجود در بازار هرچند برخی تأییدیه‌های لازم را دارند، اما هنوز جدید هستند و در آینده ممکن است عوارض بیشتری از آن‌ها شناخته شود.

این داروها معمولاً با کاهش اشتها عمل می‌کنند و در نتیجه ممکن است فرد دچار سو تغذیه شود. تجربه نشان داده بسیاری از افرادی که از این داروها استفاده کرده‌اند، پس از قطع مصرف دوباره اضافه وزن پیدا کرده‌اند و استفاده از این داروها باید تنها با تجویز پزشک و همراه با رعایت تغذیه سالم صورت گیرد.

در مورد آمار چاقی، بیش از نیمی از جمعیت کشور دچار اضافه وزن یا چاقی هستند، و این مشکل به خصوص در کودکان و نوجوانان نگران‌کننده است. چون افرادی که در دوران کودکی و نوجوانی دچار چاقی هستند، بیشتر در معرض بیماری‌های ناشی از چاقی در سنین بالاتر قرار دارند. این مسأله نیازمند برنامه‌ریزی و همکاری نهادهای مختلف، از جمله وزارت بهداشت و سایر سازمان‌ها، برای مقابله با چاقی است.

چاقی از کودکی آغاز می‌شود؛ تهدیدی جدی برای سلامت کشور

در مورد تأثیرات روانی چاقی، تحقیقات نشان می‌دهند که چاقی می‌تواند باعث ایجاد اختلالات اضطرابی و افسردگی شود. همچنین، افرادی که از نظر روانی دچار مشکلاتی مانند اضطراب یا افسردگی هستند، ممکن است به چاقی مبتلا شوند. این مشکلات روانی و چاقی می‌توانند به صورت چرخه‌ای همدیگر را تشدید کنند.

در خصوص پوشش بیمه‌ای درمان چاقی نیز باید گفت که در حال حاضر بسیاری از بیمه‌ها، به ویژه بیمه‌های پایه، خدماتی برای درمان چاقی ارائه نمی‌دهند یا با محدودیت‌هایی همراه هستند. این مسأله نیاز به تجدید نظر و بازنگری در سیاست‌های بیمه‌ای دارد، چرا که چاقی می‌تواند زمینه‌ساز بروز بسیاری از بیماری‌ها باشد و نیاز به درمان جدی دارد.

جراحی چاقی؛ آخرین گزینه درمانی

اعمال جراحی محدودکننده دستگاه گوارش و معده آخرین گزینه درمانی برای افرادی است که دچار چاقی مفرط بوده و سایر روش‌ها برایشان مؤثر نبوده است. در این جراحی‌ها، بخشی از دستگاه گوارش از عملکرد طبیعی خارج می‌شود تا جذب مواد غذایی کاهش یابد.

با این حال، این روش‌ها نیز بدون عارضه نیستند و بسیاری از بیماران پس از مدتی مقداری از وزن از دست‌رفته را مجدداً بازمی‌گردانند و بنابراین، اصلاح سبک زندگی همچنان پایه اصلی درمان چاقی محسوب می‌شود.

چاقی از کودکی آغاز می‌شود؛ تهدیدی جدی برای سلامت کشور

رابطه دوسویه چاقی و اختلالات روانی

رابطه چاقی با مشکلات روانی دوسویه است. برخی افراد به دلیل اضطراب یا افسردگی به پرخوری عصبی روی می‌آورند و در نتیجه دچار چاقی می‌شوند، از سوی دیگر، خود چاقی نیز می‌تواند موجب بروز اختلالات خلقی و اضطرابی شود. این دو عامل یکدیگر را تشدید می‌کنند و در چنین شرایطی، تنها رژیم غذایی کافی نیست و حضور روان‌پزشکان و متخصصان رفتاردرمانی در روند درمان ضروری است.

نقش فست‌فودها و نوشیدنی‌های انرژی‌زا در افزایش وزن

بخش زیادی از کالری اضافی دریافتی افراد از مصرف فست‌فودها و نوشیدنی‌های انرژی‌زا ناشی می‌شود و فست‌فودها معمولاً پرچرب، پرنمک و پرکالری هستند و مصرف مکرر آن‌ها می‌تواند نوعی وابستگی غذایی ایجاد کند و نوشیدنی‌های انرژی‌زا نیز به‌دلیل دارا بودن مقادیر زیاد قند، انرژی و کافئین، علاوه بر افزایش کالری دریافتی، موجب افزایش اشتها می‌شوند و به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم در بروز چاقی نقش دارند.

لزوم اقدام هماهنگ برای کنترل چاقی

چاقی تنها یک مشکل فردی نیست، بلکه مسئله‌ای چندوجهی و ملی است که نیازمند همکاری جدی همه نهادهای مرتبط، از جمله نهادهای آموزشی، فرهنگی، اقتصادی و بهداشتی برای پیشگیری و کنترل آن است.

آمادگی سازمان فناوری اطلاعات ایران برای هوشمندسازی سه روستای ثبت جهانی کشور