باشگاه خبرنگاران جوان - یکی از ادعاهایی که پس از تصویب برجام تاکنون از طرف دولتی ها و حامیان برجام مکرر مطرح شده این است که اگر برجام هیچ دستاوردی نداشته باشد حداقل ما را از ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل خارج کرده است. اکنون نیز که مکانیسم ماشه فعال شده و در حال گذراندن مسیر بازگشت قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل است، آنها مدعی اند انتهای این مسیر منجر به قرار گرفتن ایران ذیل فصل هفتم منشور و ایجاد مجوز حمله نظامی به ایران خواهد بود.

هرچند طشت رسوایی برجام سازان مدت هاست از بام افتاده است و آنها که مدعی بودند اساسا در برجام چیزی بنام مکانیسم ماشه وجود ندارد اکنون رسوا شده اند، اما برای بررسی این مدعای حامیان برجام کافیست نگاهی به متن فصل هفتم منشور سازمان ملل و ادبیات حقوقی قطعنامه های شورای امنیت داشته باشیم.

عنوان فصل هفت منشور ملل متحد، «اقدام در موارد تهدید علیه صلح، نقض صلح و اعمال تجاوز» است و به این ترتیب زمانی که شورای امنیت بخواهد تهدیدی جدی علیه کشوری را مطرح کند، آن کشور را ذیل فصل هفتم قرار می دهد.

نکته مهم فصل هفتم به بند‌های ۴۱ و ۴۲ آن باز می‌گردد؛ بر مبنای بند ۴۱ «شورای امنیت می‌تواند تصمیم بگیرد که برای اجرای تصمیمات آن شورا مبادرت به چه اقداماتی که متضمن نیروی مسلح نباشد لازم است و می‌تواند از اعضای ملل متحد بخواهد به این اقدامات دست بزند. این اقدامات ممکن است شامل متوقف ساختن تمام یا قسمتی از روابط اقتصادی و ارتباطات راه آهن، دریایی و هوایی و...قطع روابط سیاسی باشد.»

این در حالی است که بند ۴۲ فصل هفت شامل استفاده از زور و گزینه نظامی برای مهار کشور و تهدید مورد نظر است؛ «در صورتی که شورای امنیت تشخیص دهد که اقدامات پیش‌بینی‌شده در ماده ۴۱ کافی نخواهد بود یا ثابت شده باشد که کافی نیست می‌تواند به وسیله نیرو‌های هوایی، دریایی یا زمینی به اقدامی که برای حفظ یا اعاده صلح و امنیت بین‌المللی ضروری است مبادرت کند. این اقدام ممکن است مشتمل بر تظاهرات و محاصره و سایر عملیات نیرو‌های هوایی، دریایی یا زمینی اعضای ملل متحد باشد.»

لذا این دوبند که مهمترین بندهای فصل هفتم به شمار می روند ماهیت «الزام آور» دارند، در بند 41 الزام به تحریم و قطع رابطه سیاسی وجود دارد اما در بند 42 به اقدام نظامی علیه کشور مذکور می تواند منجر شود.

از طرفی نکته قابل توجه این است که قطعنامه‌های صادر شده از سوی شورای امنيت يا ذيل «يک يا چند» ماده از منشور ملل متحد قرار دارند (مثل قطعنامه ۱۹۲۹ و ۲۲۳۱) يا ذيل يک فصل از منشور قرار می‌گيرند (مثل قطعنامه ۱۹۷۳ که به حمله به لیبی منجر شد.)

لذا از منظر حقوقی زمانی یک کشور ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل قرار می گیرد که عبارت «Acting under Chapter VII of the Charter of the United Nations» بدون هیچ قید و شرطی در قطعنامه درج شود. یعنی بصورت عام و کلی ذیل فصل هفتم قرار گیرد.

برای نمونه قطعنامه 1973 شورای امنیت در 17 مارس 2011 که منجر به حمله نظامی به لیبی شد ، یک قطعنامه فصل هفتمی محسوب می شود چرا که در ابتدای آن بدون هیچ قید و محدودیتی آمده است :

«Acting under Chapter VII of the Charter of the United Nation »

و یا قطعنامه فصل هفتمی 2216 شورای امنیت در 14 آوریل 2015 ، علیه یمن که دوباره همان عبارت منحصرا آمده است:

«Acting under Chapter VII of the Charter of the United Nation »

لذا در مورد فوق شورای امنیت مجوز استفاده از گزینه تحریم و نظامی را علیه دو کشور لیبی و یمن صادر نمود و به اقدام نظامی نیز عمل مباردت کرد.

اما اکنون با فعال شدن مکانیسم ماشه که منجر به بازگشت تمامی قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل خواهد شد، بررسی قطعنامه 1929 شورای امنیت علیه ایران که سخت ترین و شدیدالحن ترین قطعنامه علیه ایران است و حامیان برجام به استناد آن مدعی هستند ایران ذیل فصل هفتم شورای امنیت بوده است نشان می دهد، ایران اولا اصولا هیچگاه ذیل فصل هفتم نبوده که با برجام از آن خارج شده باشد و اکنون مجددا بخواهد ذیل آن قرار بگیرد بلکه صرفا ذیل بند 41 آن بوده است نه ذیل فصل هفتم که در صورت عدم سرپیچی از اقدامات الزام آور آن منجر به اقدام نظامی بشود.

در قطعنامه 1929 صرفا به بند41 اشاره شده است تا به الزام آوربودن آن اشاره کند و اگر بنا بود علیه ایران اقدام نظامی صورت گیرد باید قطعنامه ای ذیل کلیت فصل هفتم و بدون قید و شرط صادرمی شد یا بطور مشخص ذیل بند 42 به تصویب می رسید. در عبارت مورد اشاره قطعنامه 1929 آمده است : «اجرای بند 41 فصلVII از منشور سازمان ملل متحد»

«Acting under Article 41 of Chapter VII of the Charter of the United Nations»

لذا همانطور که ملاحظه می شود برخلاف قطعنامه های فصل هفتمی 1973 و 2216 ، که کشورهای لیبی و یمن بطور کامل ذیل فصل 7 قرار گرفتند و تمامی بندهای فصل 7 برای آنها اجرایی شد و در صورت اینکه آن کشورها اقدامات الزام آور بند41 را انجام ندهند بصورت خودکار و بدون نیاز به تصویب قطعنامه جدید اجرای بند42 یعنی حمله نظامی در دستور کار قرار می گیرد. در قطعنامه 1929 علیه ایران ، عبارت مذکور محدود و مقید شده و ایران تنها ذیل یک بند از فصل هفتم یعنی بند41 قرار گرفته است.

در تمامی قطعنامه های صادرشده از ابتدا تاکنون نیز ، ایران ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل متحد نبوده است که حالا با بازگشت قطعنامه ها بخواهد ذیل فصل هفتم قرار بگیرد و تمامی قطعنامه ها علیه ایران، صرفا ذیل بند 41 منشور سازمان ملل متحد بوده است.

در قطعنامه 2231 شورای امنیت که ضمیمه برجام شد و به عنوان افتخار و خروج از ذیل فصل 7 از آن یاد می شود اشاره به بند 41 فصل هفتم ، 11بار تکرار شده که دقیقا مانند قطعنامه های قبلی صادر شده، ایران صرفا ذیل بند41 قرار گرفته است و تغییری در این مساله ایجاد نشده است. برای نمونه مورد زیر در قطعنامه 2231 را مشاهده بفرمایید:

فعال شدن مکانیسم ماشه

جریان غرب گرا که ثمره ده ساله خود یعنی برجام خسارت محض را در آستانه شکست تاریخی می بینند، تلاش می کند با ایجاد پروپاگاندای تبلیغاتی و ایجاد وحشت از بازگشت قطعنامه های شورای امنیت، برای خود کیسه ای بدوزد و کماکان کشور را شرطی مذاکره با غرب نگه دارد. حال آنکه کاملا واضح است که بازگشت قطعنامه های شورای امنیت به معنای قرار گرفتن ایران ذیل کلیت فصل هفتم و مجوز حمله نظامی به ایران نخواهد بود که اگر چنین بود در زمان قبل از برجام و صدور قطعنامه های مذکور به ایران حمله نظامی می شد.

اما اکنون برای همه مردم روشن شده است که برجام نه تنها تحریم ها را لغو نکرد و سایه جنگ را دور نکرد بلکه در همین دوران تحریم ها چندبرابر شد و جنگی بی سابقه علیه ایران به راه افتاد و اقتصاد ایران به مراتب ضعیف تر شد. برای همه عیان شد در زمان مذاکره به ایران حمله نظامی شد و دشمن برای حمله به خاک ایران نه نیاز حقوقی و نه نیاز سیاسی به قطعنامه های شورای امنیت دارد، بلکه تنها امر بازدارنده از تجاوز دشمن، قدرت نظامی و انسجام ملی درون کشور است.

علیرضا فقیهی راد

پورابراهیمی: تحریم‌های شورای امنیت به تجارت و فروش نفت ارتباطی ندارد