باشگاه خبرنگاران جوان - آیین دروزی در اوایل قرن یازدهم میلادی (قرن پنجم هجری) در دوران خلافت فاطمیان در مصر شکل گرفت. این مذهب به عنوان انشعابی از اسماعیلیه، شاخه‌ای از شیعه، پدید آمد و تحت تاثیر شخصیت‌هایی مانند الحاکم بامرالله، خلیفه فاطمی، و داعیانی نظیر حمزه بن علی زوزنی و محمد بن اسماعیل درزی (نشتکین) توسعه یافت.

در این روزها شدت درگیری‌ها در سویدا در جنوب سوریه افزایش یافته و حتی پای اسرائیل را به میان کشیده است. دروزی‌ها در این منطقه با دولت مرکزی سوریه به ریاست احمد الشرع درگیر شده و اسرائیل هم به حمایت از آن‌ها پرداخته است. حالا درگیری‌های سویدا از یک موضوع داخلی به سمت یک بحران خارجی پیش می‌رود و حرف و حدیث‌های زیادی از دخالت‌های خارجی تا ادعای خودمختاری دروزی‌ها از این منطقه به گوش می‌رسد.

دروزی‌ها (به عربی: الدروز) گروه قومی-مذهبی منحصربه‌فردی هستند که عمدتا در مناطق کوهستانی خاورمیانه، به‌ویژه لبنان، سوریه، فلسطین اشغالی و اردن، ساکن‌اند. این جامعه بسته که خود را «موحدون» یا یکتاپرستان می‌نامد، به دلیل باورهای مذهبی خاص، انسجام اجتماعی و نقش تاریخی و سیاسی برجسته‌اش در منطقه شامات شناخته می‌شود. این مقاله به بررسی تاریخچه، قومیت، محل زندگی، عقاید و باورها، موقعیت فعلی و جایگاه سیاسی دروزی‌ها در منطقه می‌پردازد.

آیین دروزی در اوایل قرن یازدهم میلادی (قرن پنجم هجری) در دوران خلافت فاطمیان در مصر شکل گرفت. این مذهب به عنوان انشعابی از اسماعیلیه، شاخه‌ای از شیعه، پدید آمد و تحت تاثیر شخصیت‌هایی مانند الحاکم بامرالله، خلیفه فاطمی، و داعیانی نظیر حمزه بن علی زوزنی و محمد بن اسماعیل درزی (نشتکین) توسعه یافت. نام «دروزی» احتمالا از محمد بن اسماعیل درزی گرفته شده است، هرچند برخی منابع حمزه بن علی را بنیان‌گذار اصلی این آیین می‌دانند.

دروزی‌ها پس از مواجهه با فشارهای سیاسی و مذهبی در مصر، به مناطق کوهستانی شام (سوریه و لبنان کنونی) مهاجرت کردند و جوامع منسجمی را در این مناطق تشکیل دادند. در طول تاریخ، آن‌ها در برابر امپراتوری‌های عثمانی، استعمار فرانسه و درگیری‌های منطقه‌ای مقاومت کرده‌اند. یکی از نمونه‌های برجسته این مقاومت، قیام سلطان پاشا الاطرش علیه استعمار فرانسه در سال ۱۹۲۵ در سوریه است.

دروزی‌ها عمدتا خود را از نظر قومی عرب می‌دانند و زبان عربی زبان اصلی و بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت فرهنگی آن‌هاست. با این حال، هویت مذهبی آن‌ها، که از اسماعیلیه سرچشمه گرفته، آن‌ها را از دیگر جوامع عربی متمایز می‌کند. دروزی‌های فلسطین اشغالی، براساس نظرسنجی مرکز پژوهشی پیو در سال ۲۰۱۷، هویت خود را در درجه اول به عنوان دروزی (از نظر دینی)، سپس عرب (از نظر فرهنگی و قومی) و درنهایت اسرائیلی (از نظر شهروندی) تعریف می‌کنند. اقلیتی کوچک از آن‌ها خود را فلسطینی می‌دانند، که این موضوع آن‌ها را از اکثریت دیگر شهروندان عرب اسرائیل متمایز می‌کند.

دروزی‌ها عمدتا در مناطق کوهستانی خاورمیانه ساکن‌اند و پراکندگی جغرافیایی آن‌ها به شرح زیر است:

لبنان: بیشترین جمعیت دروزی‌ها در لبنان ساکن‌اند و حدود ۵.۵ درصد از جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند. آن‌ها عمدتا در مناطق کوهستانی مانند جبل لبنان، شوف، عالیه، حاصبیا و راشیا زندگی می‌کنند. برآوردهای غیررسمی جمعیت آن‌ها را بین ۳۵۰ تا ۴۰۰ هزار نفر تخمین زده‌اند.

سوریه: دروزی‌ها حدود ۳ درصد از جمعیت سوریه را تشکیل می‌دهند و عمدتا در استان السویداء و منطقه جبل الدروز (کوه دروزی‌ها) متمرکز هستند. این منطقه به دلیل موقعیت استراتژیک و کوهستانی، به آن‌ها امکان حفظ هویت و استقلال نسبی داده است.

فلسطین اشغالی: دروزی‌ها حدود ۱.۶ درصد از جمعیت اسرائیل را تشکیل می‌دهند و بیشتر در مناطق شمالی، به‌ویژه در جلیل، کرمل و بلندی‌های جولان ساکن‌اند. جمعیت دروزی در اسرائیل حدود ۱۴۳,۰۰۰ نفر است.

اردن: جوامع کوچک‌تری از دروزی‌ها در اردن وجود دارند.

دیاسپورا: دروزی‌ها در کشورهایی مانند ایالات متحده، کانادا، استرالیا و برزیل نیز جوامع کوچکی دارند.

آیین دروزی یک دین ابراهیمی، یکتاپرست و التقاطی است که از اسماعیلیه سرچشمه گرفته و تحت تاثیر فلسفه‌های نوافلاطونی، گنوسیسم، مسیحیت، مزدیسنا، مانویت و فیثاغورثی‌گری شکل گرفته است. اصول اصلی این آیین بر یگانگی خدا، تناسخ و جاودانگی روح تأکید دارد. دروزی‌ها خود را مسلمان نمی‌دانند و آیین آن‌ها به دلیل باورهای خاص و سری، از جریان اصلی اسلام متمایز است.

یگانگی خدا (توحید): دروزی‌ها به خدای واحد و متعالی اعتقاد دارند که ورای فهم بشر است و هیچ شبیه یا ضدی ندارد. آن‌ها خدا را به عنوان «لاهوت» (الهی) می‌بینند که نور خود را در «ناسوت» (جهان مادی) تجلی می‌دهد، اما این تجلی به معنای الوهیت ناسوت نیست.

تناسخ: دروزی‌ها به تناسخ ارواح اعتقاد دارند و معتقدند که روح انسان پس از مرگ به بدن دیگری منتقل می‌شود. آن‌ها بهشت و جهنم را به معنای سنتی رد می‌کنند و ثواب و عقاب را در انتقال روح به بدن‌های بهتر یا بدتر می‌بینند.

الحاکم بامرالله: برخی دروزی‌ها معتقدند که الحاکم بامرالله، خلیفه فاطمی، دارای مرتبه‌ای الهی است یا تجلی نور الهی بوده است. با این حال، این باور به معنای پرستش او نیست، بلکه او را به عنوان یک شخصیت مقدس می‌بینند که در غیبت است و روزی باز خواهد گشت.

رسائل الحکمه: این کتاب مهم‌ترین متن دینی دروزی‌هاست که شامل ۱۱۱ رساله در شش بخش است. این رسائل، نوشته‌شده توسط حمزه بن علی و دیگر داعیان، حاوی تعالیم دینی، فلسفی و عرفانی است که برای عموم فاش نمی‌شود.

تقیه: دروزی‌ها به دلیل ماهیت سری آیین خود و برای محافظت از جامعه در برابر آزار و اذیت، از تقیه (پنهان‌کاری عقیدتی) استفاده می‌کنند. این امر به آن‌ها امکان داده تا با جوامع دیگر به‌صورت مسالمت‌آمیز همزیستی کنند.

شعیب (رعوئیل): دروزی‌ها شعیب را شخصیتی مقدس و همان رعوئیل کتاب مقدس می‌دانند و عید پیامبر شعیب را گرامی می‌دارند.

اخلاق و فلسفه: تاکید دروزی‌ها به صداقت، وفاداری به جامعه و اهمیت عقل و حقیقت‌جویی است. آن‌ها نماز و روزه به سبک اسلامی را انجام نمی‌دهند.

جامعه دروزی به دو گروه تقسیم می‌شود:

عقال: نخبگان دینی که به اسرار مذهب دسترسی دارند و مراسم عبادی را هدایت می‌کنند. شیخ عقل بالاترین مقام دینی است.

جهال: مردم عادی که اکثریت جامعه را تشکیل می‌دهند و به تعالیم سری دسترسی ندارند.

دروزی‌ها پذیرش افراد خارجی یا تبلیغ دین خود را ممنوع کرده‌اند و ازدواج بین‌ادیانی را به‌شدت محدود می‌کنند، که این امر به حفظ هویت بسته آن‌ها کمک کرده است.

دروزی‌ها به دلیل جمعیت نسبتا کم و پراکندگی جغرافیایی، به‌ عنوان اقلیتی مذهبی در کشورهای محل سکونت خود با چالش‌هایی مواجه‌اند. با این حال، انسجام اجتماعی و محافظه‌کاری آن‌ها به حفظ هویت فرهنگی و دینی‌شان کمک کرده است.

لبنان: دروزی‌ها در لبنان نقش سیاسی مهمی دارند و تحت رهبری خاندان جنبلاط، به‌ویژه ولید جنبلاط، رهبر حزب سوسیالیست ترقی‌خواه، در صحنه سیاسی فعال‌اند. آن‌ها در مناطق کوهستانی مانند شوف و عالیه اکثریت دارند و در تحولات سیاسی لبنان، از جمله تعامل با گروه‌هایی مانند حزب‌الله، نقش میانی ایفا می‌کنند.

سوریه: دروزی‌های سوریه، به‌ویژه در استان السویداء، در جنگ داخلی اخیر تلاش کرده‌اند از درگیری‌های اصلی دوری کنند. برخی از آن‌ها با دولت بشار اسد همکاری داشته‌اند، اما بسیاری ترجیح داده‌اند بی‌طرف بمانند تا هویت و امنیت خود را حفظ کنند. سقوط رژیم اسد در سال ۲۰۲۵ موقعیت آن‌ها را به‌عنوان بازیگری حساس در منطقه تقویت کرده است. با این همه روی کار آمدن حکومت احمد الشرع که پیشینه‌ای نزدیک به القاعده دارد، ترس از برقراری قوانین سختگیرانه سلفی در میان آنها را افزایش داد و همین موضوع سبب درگیری‌های اخیر در سویدا شد.

اسرائیل: دروزی‌های اسرائیل از سال ۱۹۴۸ در ارتش و سیاست مشارکت داشته‌اند. خدمت سربازی برای مردان دروزی اجباری است، اگرچه در دهه ۱۹۵۰ مقاومت‌هایی علیه آن وجود داشت. در بلندی‌های جولان، دروزی‌ها به دلیل اشغال این منطقه توسط اسرائیل، وضعیت پیچیده‌ای دارند. بسیاری از آن‌ها وفاداری به سوریه را حفظ کرده‌اند، اما برخی به دلیل شرایط سیاسی با اسرائیل همکاری می‌کنند.

اردن و دیاسپورا: جوامع کوچک دروزی در اردن و کشورهای غربی مانند ایالات متحده و کانادا به حفظ فرهنگ و هویت خود ادامه می‌دهند، اما نقش سیاسی کمتری دارند.

دروزی‌ها به دلیل تقیه و محافظه‌کاری، اغلب با قدرت‌های منطقه‌ای همکاری می‌کنند تا بقای خود را تضمین کنند. این رویکرد در تعاملات آن‌ها با گروه‌هایی مانند حزب‌الله، دولت سوریه یا حتی اسرائیل دیده می‌شود.

منبع: فرارو

چرا «حنظله» برای غزه مهم بود؟