باشگاه خبرنگاران جوان - قطب شمال و قطب جنوب در دو سوی مخالف کره زمین قرار گرفته‌اند و بسیاری از ویژگی‌های آن‌ها هم متفاوت است. اگر از تفاوت‌های اساسی این دو قطب، اطلاعی ندارید و برایتان جالب است تفاوت‌هایشان را بدانید.

۱. دگردیسی در قطب شمال و جنوب

از تفاوت قطب شمال و قطب جنوب می‌توان به مدل دگردیسی این دونقطه از کره زمین اشاره کرد. به‌عنوان مثال در منطقه آرکتیک (قطب شمال) که در ناحیه شمالی کره زمین قرار گرفته است، چرخه ذوب طبیعی وجود دارد که طبق آن تقریباً نیمی از لایه‌های یخ در تابستان ذوب می‌شوند و دوباره در زمستان یخ می‌زنند و به اندازه قبلی خود بازمی‌گردند. مساحت لایه یخ قطب شمال در طول زمستان حدوداً برابر با کل مساحت ایالات متحده آمریکاست. البته براساس یک مطالعه نگران‌کننده که به‌تازگی انجام شده است، لایه یخ گرینلند که در کشور دانمارک قرار دارد، با ضخامت ۵/۳ کیلومتر، به‌سرعت درحال ذوب شدن است و احتمال دارد نیمی از آن تا انتهای همین سده میلادی از بین برود. در چند مطالعه علمی دیگر ادعا شده است که کمتر از صد سال آینده، تابستان‌های قطب شمال بدون یخ خواهد بود.

از سوی دیگر قاره آنتارکتیکا (قطب جنوب) که در ناحیه جنوبی کره زمین قرار گرفته است، چنین چرخه ذوب منظمی ندارد و لایه یخ آن در دوازده ماه سال اندازه و شکل خود را حفظ می‌کند. البته مطالعات علمی اخیر نشان داده‌ است که یخ قطب جنوب نیز درحال ذوب شدن است؛ اما نه به‌علت فرایندهای طبیعی، بلکه به‌علت تأثیر گرمایش جهانی. کارشناسان می‌گویند اگر روزی همه یخ‌های قطب جنوب ذوب شوند، سطح آب دریاها و اقیانوس‌ها ۶۰ متر بالاتر خواهد آمد. البته این اتفاق، یعنی آب شدن یخ‌های قطب جنوب، در آینده‌ای نزدیک نخواهد بود.

نکته جالب دیگر درباره تفاوت قطب شمال و قطب جنوب این‌ است که یخ منطقه قطب شمال سریع‌تر ذوب می‌شود؛ زیرا در آب فرومی‌رود و جریان اقیانوس به فرایند ذوب شتاب می‌دهد؛ درحالی‌که بستر منطقه قطب جنوب سنگی است و تحت‌تأثیر چنین پدیده‌ای قرار نمی‌گیرد. اگر هم قرار بگیرد، تأثیر آن بسیار اندک است.

۲. سوراخ لایه اوزون در قطب شمال و جنوب

بر فراز منطقه قطب جنوب، سوراخی در لایه اوزون وجود دارد که اکنون مساحت آن تقریباً سه برابر مساحت کل ایالات متحده است. این مساحت شامل تمامی ایالت‌های آمریکا به‌علاوه آلاسکا می‌شود. لایه اوزونِ بالای منطقه قطب شمال نیز هر روز نازک‌تر می‌شود؛ اما هنوز هیچ سوراخی در آن به وجود نیامده است.

اینجا لازم است بیان کنیم که عبارت سوراخ لایه اوزون به این معنا نیست که واقعاً یک شکاف فیزیکی در این لایه ایجاد شده است. در واقع این عبارت یک پدیده‌ جوی را توصیف می‌کند که تعریف علمی‌تر آن به این صورت است: «یک ماده شیمیایی به نام اوزون در جو کره زمین وجود دارد و از زمین در برابر تابش‌های زیان‌بار خورشیدی محافظت می‌کند. در برخی قسمت‌ها که غلطت آن بسیار کم می‌شود یا کاملاً از بین می‌رود، اصطلاحاً می‌گویند که سوراخی در لایه اوزون ایجاد شده است.»

تفاوت قطب شمال و قطب جنوب درباره لایه اوزون به این صورت است که در نیمکره شمالی زمین در مقایسه با نیمکره جنوبی، مقدار اوزون کمتری از بین می‌رود؛ زیرا بالاتر بودن دمای قطب شمال سبب می‌شود تا ابرهای استراتوسفری قطبی که لایه اوزون را نابود می‌کنند، تشکیل نشوند. البته دمای لایه جوی استراتوسفر در قطب شمال هم در سال‌های اخیر به‌تدریج کاهش پیدا کرده و این امر باعث شده است تا غلظت لایه اوزون آن منطقه به‌طرز چشمگیری کاهش یابد.

۳. قطب شمال سردتر است یا قطب جنوب؟

قطب جنوب بسیار سردتر از قطب شمال است. در واقع اگر بخواهیم به‌طور دقیق‌تر بگوییم که قطب شمال سردتر است یا قطب جنوب، باید بگوییم که دمای منطقه قطب جنوب آن‌قدر پایین است که در برخی قسمت‌های این قاره، برف‌ها هرگز ذوب نمی‌شوند. میانگین دمای سالانه این ناحیه برابر با ۵۷- درجه سانتی‌گراد است که باعث می‌شود سردترین مکان روی کره زمین باشد. میانگین دمای زمستانی منطقه آرکتیک یا همان قطب شمال ۳۴- درجه سانتی‌گراد است و میانگین تابستانی آن چند درجه از این مقدار گرم‌تر است.

پایین‌ترین دمایی که تابه‌حال در کره زمین ثبت شده، مربوط به ایستگاه تحقیقاتی واستاک نزدیک به منطقه ژئومغناطیسی قطب جنوب بوده است. به‌دلیل اینکه منطقه قطب شمال تنها از یک لایه یخ تشکیل شده، در برابر تغییرات اقلیمی آسیب بیشتری می‌بیند.

۴. حیات‌وحش متمایز قطب شمال و جنوب

بیشتر مردم فکر می‌کنند که خرس‌های قطبی و پنگوئن‌ها در یک سکونتگاه مشترک زندگی می‌کنند؛ اما این باور اشتباهی است که تبلیغات تلویزیونی و رسانه‌ها ایجاد کرده‌اند. واقعیت این است که پنگوئن‌ها تنها در نیمکره جنوبی زمین و قطب جنوب زندگی می‌کنند و در این قاره، خطر حمله هیچ حیوان درنده‌ای کسی را تهدید نمی‌کند. اگر پنگوئن‌ها و خرس‌های قطبی در یک منطقه زندگی می‌کردند، خرس‌ها دیگر نگران منبع غذایی‌شان نبودند. خرس قطبی بزرگ‌ترین درنده زمینی است و گونه بومی نیمکره شمالی محسوب می‌شود. خرس‌های قطبی بر منطقه شمالی و یخی اقیانوس قطب شمال فرمانروایی می‌کنند و خوراکشان خوک آبی و گاو دریایی است. این خرس‌ها حتی قادرند که یک نهنگ متوسط را هم بخورند.

۵. وضعیت متفاوت طلای سیاه در قطب شمال و جنوب

طبق برآوردهای اداره تحقیقات زمین‌شناسی ایالات متحده، تقریباً نیمی از منابع نفتی باقی‌مانده در جهان، زیر لایه‌ یخی قسمت شمالی مدار قطبی جمع شده‌اند. به همین دلیل، روسیه بر بخش عظیمی از منطقه‌ قطب شمال ادعای مالکیت کرده است و قصد دارد منابع خط‌الرأس لومونوسوف را که یک برآمدگی دریایی از زیر اقیانوس قطب شمال است، استخراج کند. طول این ناحیه بیش از ۱۸۰۰ کیلومتر است و گفته می‌شود تا ۱۰ میلیارد تن نفت خام در آن وجود دارد. ایالات متحده نیز مرزهای قطبی خودش را در قطب شمال مشخص می‌کند و با ارسال یخ‌شکن‌ها، قلمروی ایالات متحده در نزدیکی آلاسکا را نشانه‌گذاری می‌کند. احتمالاً زیر پوسته قاره‌ای منطقه قطب جنوب، در مناطقی مانند دریای راس هم منابع نفتی وجود دارد؛ اما براساس توافق‌نامه قطب جنوب، درحال‌حاضر هرگونه استخراج نفت در این منطقه ممنوع است.

۶. کم‌جمعیت‌ترین سرزمین‌های جهان

برخلاف عکس‌هایی که در آن‌ها می‌بینید کاوشگران جسور پرچم‌هایی را در یخ‌های قطب جنوب فرومی‌برند، قاره قطب جنوب تنها مکان روی کره زمین است که به هیچ‌کس تعلق ندارد. تاکنون هیچ اثری از انسان‌های بومی در آن کشف نشده است و قوانین این منطقه براساس توافق‌نامه قاره قطب جنوب تعیین می‌شود. براساس این پیمان، از این قلمرو و منابعش تنها می‌توان در راستای اهداف صلح‌آمیز و علمی بهره‌برداری کرد.

برخلاف قطب جنوب، جمعیت قطب شمال به حدود ۴ میلیون نفر می‌رسد و آن‌ها در دهکده‌ و شهرهایی چون بارو در ایالت آلاسکا، ترومسو در نروژ و مورمانسک و سالخارد در کشور روسیه زندگی می‌کنند؛ بنابراین اگر با تور خارجی به این کشورها سفر کنید، می‌توانید بخشی از سرزمین قطب شمال را هم ببینید و لذت ببرید.

همچنین به‌ندرت کسی در قلمروی قطب جنوب قدم می‌گذارد و اگر هم افرادی به آنجا بروند، تنها وارد منطقه‌های تحقیقاتی و علمی آن می‌شوند؛ بنابراین زندگی اسکیموها در قطب جنوب، غیرممکن به نظر می‌رسد. البته جالب است بدانید دره‌ای به‌نام اویمیاکن در شمال‌شرقی روسیه قرار دارد که دمای این دره، گاهی از قطب شمال هم سردتر می‌شود. چنانچه قصد داشته باشید با تور روسیه سفر کنید، دانستن این نکات، سفرتان را لذت‌بخش‌تر می‌کند.

۷. پوشش برف در قطب شمال و جنوب

جنوبی‌ترین قاره کره زمین یا همان قاره قطب جنوب ۹۰ درصد از تمام یخ‌های روی زمین را در خود نگه داشته است که این میزان، حدود سه‌چهارم ذخایر آب شیرین جهان است. به همین دلیل، حتی برخی به این فکر افتاده‌اند که قطعات عظیم یخ قطب جنوب را بِبُرند و با استفاده از آن مشکل بی‌آبی و تشنگی مناطق خشک کره زمین را برطرف کنند. حتی شاهزاده سعودی، محمد الفیصل، برنامه‌ای ریخت تا یک توده یخی ۱۰۰ میلیون تنی در قطب جنوب را از جایش درآورد و آن را به شبه‌جزیره عربستان منتقل کند. قطب شمال در مقایسه با قطب جنوب مقدار یخ بسیار کمتری دارد و این میزان یخ هم، دیگر تفاوت قطب شمال و قطب جنوب محسوب می‌شود.

۸. قاره در برابر اقیانوس

منطقه قطب شمال در اصل یک اقیانوس یخ‌زده است. برخلاف آن، قطب جنوب یک قاره تمام‌عیار محسوب می‌شود و زیر آن یک بستر سنگی و انواع زمین‌ها مانند کوهستان‌ها، دره‌ها و دریاچه‌های گوناگون وجود دارد که آب اقیانوس، آن‌ها را در بر گرفته است. کوه آتش‌فشان فعال و مشهور اِربوس هم در قاره قطب جنوب قرار دارد.

جالب اینجاست که منطقه قطب شمال بااینکه تنها از یخ ساخته شده است، هم از نظر اجتماعی و هم سیاسی برای کشورهای فراوانی جذابیت دارد و برخی کشورها درباه آن، ادعای مالکیت می‌کنند؛ کشورهایی مانند کانادا، گرینلند (بخشی از دانمارک)، روسیه، ایسلند، نروژ، سوئد، فنلاند و ایالات متحده. البته همان‌طور که پیش‌تر گفتیم، قطب جنوب به هیچ کشوری تعلق ندارد و حتی اسکیموها هم تابه‌حال نه در آنجا جمعیتی تشکیل داده‌اند و نه زندگی کرده‌اند؛ بنابراین چیزی به‌عنوان اسکیموهای قطب جنوب وجود ندارد. به‌طور کلی، قاره‌ای و اقیانوسی بودن این قطب‌ها را می‌توان جزو تفاوت قطب شمال و قطب جنوب به شمار آورد.

۹. گردبادهای قطبی

در نزدیکی قطب‌های جغرافیایی کره زمین، پدیده جالبی به‌نام گردباد قطبی اتفاق می‌افتد؛ گردباد عظیمی که در نزدیکی لبه‌های بالایی و پایینی سیاره ما شکل می‌گیرد. گردبادهای قطبی در قسمت‌های میانی و بالایی لایه‌های جوی تروپوسفر (وردسپهر) و استراتوسفر (پوشَن‌سپهر) تشکیل می‌شوند.

این گردبادها، مناطق قطبی را احاطه می‌کنند و بخشی از «جبهه قطبی» به شمار می‌آیند. جبهه قطبی، مرز اقلیمی بین توده‌ هوای منطقه قطبی و توده‌ هوای مناطق مجاور و گرم‌تر در هر دو نیمکره است. گردباد قطبی در قطب جنوب، قوی‌تر از قطب شمال است و بیشتر طول می‌کشد. علت این طولانی بودن، وجود مناطق وسیع خشکی است که در نواحی مرتفع نیمکره شمالی متمرکز شده‌اند. این زمین‌های مرتفع، امواج جوی «راسبی» را ایجاد می‌کنند؛ در نتیجه از شدت گردباد قطبی می‌کاهند. در مقابل، در قطب جنوب عوامل اندکی وجود دارند که بتوانند بر شدت گردباد، اثرگذار باشند.

۱۰. میدان مغناطیسی و منابع معدنی

ازآنجایی‌که قاره قطب جنوب در اصل خشکی است، در بستر سنگی آن می‌توان مقادیر زیادی مواد معدنی مانند نیکل، طلا، نقره، پلاتین و آهن پیدا کرد. واضح است که چنین چیزی در یخ‌های قطب شمال پیدا نمی‌شود. درباره قطب های مغناطیسی زمین هم باید بگوییم که یکی از آن‌ها، در نزدیکی جنوب کره زمین و دیگری در نزدیکی شمال کره زمین قرار گرفته است. وقتی درباره قطب شمال مغناطیسی صحبت می‌کنیم، منظورمان همان قطب شمال جغرافیایی است؛ اما در حقیقت قطب شمال میدان مغناطیسی زمین در نیمکره جنوبی قرار گرفته است و قطب جنوب میدان مغناطیسی زمین هم در نیمکره‌ شمالی قرار دارد؛ بنابراین قطب‌نماهایمان شمال مغناطیسی را نشان نمی‌دهند، بلکه شمال جغرافیایی کره زمین را نشان می‌دهند. البته قرارداد شده است که شمال مغناطیسی نزدیک به شمال جغرافیایی زمین و جنوب مغناطیسی نزدیک به جنوب جغرافیایی زمین در نظر گرفته شود.

قطب‌های مغناطیسی سیاره زمین دقیقاً بر قطب‌های جغرافیایی آن منطبق نیستند؛ زیرا جهت میدان مغناطیسی زمین در حال تغییر است. برخلاف قطب‌های جغرافیایی، قطب‌های مغناطیسی جابه‌جا می‌شوند و این موضوع برای هر دو قطب مغناطیسی صدق می‌کند. تفاوتشان هم در این است که قطب شمال مغناطیسی (جنوب میدان مغناطیسی) دیگر کاملاً در ناحیه قطب شمال قرار نگرفته است و سالانه ۶۰ تا ۵۵ کیلومتر در جهت نیمکره شرقی حرکت می‌کند. قطب جنوب مغناطیسی (شمال میدان مغناطیسی) هنوز درون قاره قطب جنوب قرار دارد، اما سالانه ۱۰ تا ۱۵ کیلومتر در جهت غرب حرکت می‌کند.

قطب جنوب کجاست و در کدام کشور است؟

شاید بتوان گفت که قطب جنوب در جنوبی‌ترین نقطه از کره زمین واقع شده است؛ اما شاید نتوان دقیق گفت که قطب جنوب در کدام کشور است؛ زیرا قطب جنوب یک قاره است، نه یک کشور. به همین دلیل در پاسخ به سؤال قطب جنوب در کدام کشور است، می‌توان گفت که قطب جنوب در هیچ کشوری واقع نشده است و همچنین هیچ کشوری حق مالیکت تمام یا بخشی از آن را ندارد. این قاره به‌طور کامل توسط اقیانوس‌های اطلس، هند و آرام احاطه شده است و با مساحتی حدود ۱۴ میلیون کیلومتر مربع، پنجمین قاره بزرگ جهان محسوب می‌شود.

قطب شمال کجاست؟

قطب شمال را می‌توان شمالی‌ترین نقطه کره زمین دانست که در اقیانوس منجمد شمالی واقع شده است. این قطب در ۷۲۵ کیلومتری شمال جزیره گرینلند قرار دارد و مانند و قطب جنوب، هیچ کشوری مالک آن نیست. قطب شمال در آب‌های بین‌المللی قرار گرفته است و همان‌طور که پیش‌تر گفتیم، چندین کشور اطراف آن ادعای مالکیتش را کرده‌اند. البته این کشورها تا ۲۰۰ مایلی سواحل خود در اقیانوس منجمد شمالی منطقه اقتصادی انحصاری دارند.

مساحت قطب شمال و قطب جنوب

این دو قطب در فصول مختلف سال و با توجه به شرایط آب‌وهوایی، مساحت‌های متفاوتی دارند. در کل می‌توان این‌گونه گفت که قطب شمال مساحت قطعی ندارد و مساحت آن، با توجه به شرایط آب‌وهوایی، متفاوت خواهد بود؛ زیرا قطب شمال یک نقطه در اقیانوس محسوب می‌شود که توسط یخ احاطه شده است. به‌عنوان مثال قطب شمال در زمستان می‌تواند تا ۱۵ میلیون کیلومتر مربع مساحت داشته باشد و در روزهای تابستان این مساحت تا ۶ میلیون کیلومتر مربع هم پایین می‌آید.

قطب جنوب به‌علت اینکه یک قاره است و خشکی ثابتی روی زمین محسوب می‌شود، مساحت مشخصی دارد. مساحت این قطب حدود ۱۴ میلیون کیلومتر مربع تخمین زده شده است و از نظر بزرگی، می‌توان آن را تقریباً کمی کوچک‌تر از قاره آمریکای جنوبی و کمی بزرگ‌تر از قاره اروپا دانست.

منبع: ایسنا

پیام تسلیت مدیرعامل گروه رسانه‌ای مهر در پی شهادت سردار غیب‌پرور