در دل پژوهشگاهی آرام و بی‌سروصدا، ایده‌ای به‌ظاهر عجیب جرقه زد. چه می‌شود اگر نخ دندان، این ابزار روزمره بهداشتی، بتواند راهی نو برای واکسینه‌کردن بدن باشد؟ ایده‌ای که در ابتدا شاید شبیه شوخی به‌ نظر برسد، حالا به جدی‌ترین شکل ممکن وارد ادبیات علمی جهان شده است.

سال‌هاست که واکسیناسیون، به‌رغم تأثیر فوق‌العاده‌اش، با چالشی همیشگی دست‌به‌گریبان است، یعنی ترس از سوزن. ترسی که نه‌تنها به بدن، بلکه به ذهن نفوذ کرده و افراد بسیاری را از دریافت واکسن محروم کرده است. اما حالا، راه‌حلی خلاقانه از دل همان نخی که هر شب با بی‌اعتنایی دور انگشت‌مان می‌پیچیم به قصد پاکسازی دندان‌ها، پدید آمده تا شاید بتواند پایان دردناک‌ترین مرحله واکسیناسیون را رقم بزند؛ بنابراین، در تحولی شگفت‌انگیز که می‌تواند دنیای واکسیناسیون را دگرگون کند، پژوهشگران دریافتند که نخ دندان می‌تواند به عنوان یک ابزار برای تحویل واکسن بدون نیاز به سوزن عمل کند.

این کشف جسورانه که توسط تیمی از دانشمندان دانشگاه «فناوری تگزاس» (Texas Tech University) انجام شده است، راه کاملاً جدیدی را برای ایمن‌سازی افراد، به‌ویژه کسانی که از سوزن هراس دارند، پیشنهاد می‌کند. این مطالعه نه‌تنها مسیرهایی نو برای پیشگیری از بیماری‌های عفونی پیش رو می‌گذارد، بلکه مفهوم سنتی واکسن را نیز زیر سؤال می‌برد.

امیدی برای آینده‌ای بدون ترس

برای بسیاری از افراد، ترس از تزریق مانعی جدی در برابر واکسیناسیون است. این اضطراب نه‌تنها باعث کاهش نرخ واکسیناسیون در بزرگسالان شده، بلکه در زمان‌های بحرانی مانند همه‌گیری «کووید-۱۹» (COVID-۱۹) به چالشی جهانی تبدیل شد. واکسن‌هایی که با استفاده از نخ دندان قابل تحویل هستند، می‌توانند بدون درد، بدون تخصص پزشکی، و حتی از طریق پست به خانه افراد برسند.

کشف یک ورودی پنهان در دهان

پژوهشگران در این پروژه، تمرکز خود را روی بخشی خاص از دهان به نام «اپی‌تلیوم اتصال‌دهنده» (Junctional Epithelium) یا به اختصار «جِی‌ای» (JE) گذاشتند. این بافت، در نقطه اتصال بین لثه و دندان‌ها قرار دارد و ویژگی منحصر‌به‌فرد آن، «نشتی» بودن ذاتی‌اش است. دلیل این ویژگی، فراهم‌سازی فضای حرکت برای سلول‌های ایمنی است تا از محیط دهان در برابر هجوم باکتری‌ها محافظت کنند. همین خصوصیت، اپی‌تلیوم اتصال‌دهنده را به یک هدف بالقوه برای ورود «آنتی‌ژن‌های واکسن» (Vaccine Antigens) تبدیل می‌کند.

با استناد برتعاریف علمی منتشر شده در سایت «ساینس دایرکت» (Science Direct)؛ «اپی‌تلیوم اتصال‌دهنده» (Junctional Epithelium) بخشی از لثه است که بین دندان و بافت همبند لثه قرار دارد و آنها را به یکدیگر متصل می‌کند. این اپیتلیوم نواری به عرض حدود ۲ تا ۳ میلی‌متر دارد و ضخامتی معادل ۱۵ تا ۳۰ ردیف سلولی ایجاد می‌کند. با ایجاد اتصالی محکم میان بافت نرم و سخت، از نفوذ عوامل بیماری‌زا جلوگیری کرده و امکان دفع فرآورده‌های متابولیک باکتری‌های پلاک را فراهم می‌سازد. به همین دلیل، این ساختار نقش مهمی در حفظ سلامت بافت‌های اطراف دندان دارد.

پژوهشگران فرض کردند که این نفوذپذیری طبیعی می‌تواند اجازه دهد تا مواد واکسن سریع‌تر وارد بدن شوند و با توجه به تراکم بالای سلول‌های ایمنی در این ناحیه، واکنش ایمنی مؤثری ایجاد گردد. این فرضیه در مقاله‌ای درسایت «ساینس آلارت» (science alert) منتشر شده است.

چرا نخ دندان؟

یکی از چالش‌های اصلی در هدف‌گیری این ناحیه، موقعیت عمیق آن در لثه است. دسترسی به این ناحیه با ابزار‌های پزشکی رایج دشوار است. با این حال، نخ دندان، ابزاری روزمره و ساده، توانایی نفوذ به فضا‌های تنگ اطراف دندان را دارد. پژوهشگران با پوشش دادن نخ دندان با واکسن‌های مختلف، آن را طی چند هفته روی موش‌ها آزمایش کردند.

نتایج اولیه فوق‌العاده بودند. پاسخ‌های ایمنی قوی هم در دهان و هم در سراسر بدن موش‌ها دیده شد. علاوه بر آن، موش‌ها در برابر عفونت بعدی آنفلوآنزا محافظت شدند. این یافته‌ها نشان می‌دهند که نخ دندان می‌تواند نه‌تنها برای پاکیزگی دندان، بلکه به عنوان حامل دارو و واکسن نیز ایفای نقش کند.

آزمایش رنگ به جای واکسن

از آنجا که هنوز برای آزمایش انسانی واکسن زود است، محققان در مرحله ابتدایی، از رنگ برای شبیه‌سازی واکسن استفاده کردند. نخ دندان آغشته به رنگ توسط داوطلبان انسانی به‌کار گرفته شد و بررسی‌ها نشان داد که رنگ به میزان کافی به ناحیه جِی‌ای رسیده است. این موفقیت اولیه نشان می‌دهد که انتقال مواد به این ناحیه در انسان نیز ممکن است.

مزایای واکسن‌های نخ‌دندانی فراتر از تصور

چند ویژگی این روش را از دیگر روش‌های واکسیناسیون متمایز می‌سازد. برای مثال عدم نیاز به پزشک یا پرستار برای تزریق، حذف کامل سوزن و درد و اضطراب ناشی از آن، کاهش ریسک انتقال عفونت‌های خونی مانند «هپاتیت» یا «اچ‌آی‌وی» (HIV) از طریق تزریقات ناسالم، فعال‌سازی مؤثرتر ایمنی مخاطی (Mucosal Immunity)، که در برابر بیماری‌های تنفسی بسیار مهم است و سهولت حمل‌ونقل، ذخیره‌سازی و توزیع در مقیاس وسیع در زمان بحران‌های بهداشتی مانند همه‌گیری‌ها. در مقایسه، تلاش‌های قبلی برای انتقال واکسن از طریق بافت‌های زیر زبان یا داخل گونه به علت ضخامت بافت، نتایج کافی به‌دست نیاوردند.

ایمنی مخاطی چیست؟ با توجه به تعریف منتشر شده در «کتابخانه ملی پزشکی آمریکا» (national library of medicine)؛ «ایمنی مخاطی» (Mucosal Immunity) به نوعی از پاسخ ایمنی اشاره دارد که در سطح مخاط‌های بدن مانند دهان، بینی، گلو و دستگاه گوارش فعال می‌شود. این نوع ایمنی اولین خط دفاعی بدن در برابر عوامل تهدیدکننده است که از طریق تنفس یا بلع وارد می‌شوند. نخ‌دندان واکسینه، با هدف‌گیری ناحیه‌ای پرسلول در دهان، به‌طور مؤثری این نوع ایمنی را تحریک می‌کند؛ که در مقایسه با واکسن‌های تزریقی که بیشتر ایمنی سیستمیک ایجاد می‌کنند، مزیت ویژه‌ای دارد.

گام‌های بعدی در مسیر تحول

همه چیز از یک ایده ساده آغاز شد؛ اینکه نخ دندان بتواند بیش از یک ابزار بهداشتی باشد؛ و حالا، همین نخ ساده تبدیل شده به نویدی نو برای میلیون‌ها انسان که از درد سوزن‌های تزریق گریزان‌اند. پژوهشگران با دقت و جسارت نشان داده‌اند که ناحیه‌ای ظریف و پر از رمز و راز در دهان می‌تواند دروازه‌ای تازه برای ورود ایمنی به بدن باشد.

گرچه یافته‌ها بسیار امیدوارکننده هستند، اما پژوهشگران تاکید کرده‌اند که هنوز باید کارآزمایی‌های بالینی انسانی، بررسی دوز مناسب، دوام ایمنی و احتمال بروز واکنش‌های آلرژیک مورد بررسی دقیق قرار گیرند. با این حال، این روش در حال شکل دادن به آینده‌ای است که در آن واکسن بدون سوزن، بدون نیاز به مهارت پزشکی، و قابل استفاده حتی در خانه خواهد بود.

نتایج اولیه، مثل جرقه‌ای در تاریکی، امید را در مسیر آینده‌ای بدون درد، بدون اضطراب و بدون صف‌های طولانی مراکز تزریق روشن کرده‌اند. اگرچه هنوز آزمایش‌ها و مسیر‌های قانونی زیادی باقی‌ست، اما این یافته به‌خوبی یادآور می‌شود که نوآوری همیشه از دل پیچیدگی‌های عظیم نمی‌آید؛ گاهی در همان حرکت آرام یک نخ دندان، مسیری برای نجات جهانی ترس‌خورده از سوزن‌ها نهفته است.

انتهای پیام/

انتشار خاطرات ۴۰ خلبان در جلد پنجم «ستاره‌های نبرد هوایی»