خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - سمیه سعادتمند: امروز، در تقویم فرهنگ و ادب ایران‌زمین، روزی است که عطر سخن پارسی بیش از همیشه در فضا می‌پیچد؛ سالروز پاسداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی، ستاره بی‌غروب آسمان شعر و حماسه. در این هنگامه که یاد و نام او گرامی داشته می‌شود، نه تنها به پاس آفرینش شاهکار بی‌مانندش، شاهنامه، گرد هم آمده‌ایم، بلکه فرصتی مغتنم یافته‌ایم تا بار دیگر در زلال اندیشه‌های این بزرگ‌مرد تاریخ، شکوه زبان فارسی و عمق هویت ایرانی را به تماشا بنشینیم. فردوسی تنها یک شاعر نبود؛ او احیاگر خاطرات، پاسدار فرهنگ و معماری سترگ برای زبان و ادب این سرزمین بود که با دستان توانمند خویش، شکوه ایران باستان را در قالب هزاران بیت جاودانه ساخت و میراثی ارزشمند برای نسل‌های متمادی به یادگار گذاشت.

شاهنامه، گنجینه بی‌زمان هویت ایرانی، نیازمند احیای مدرن برای نسل آینده

استاد برجسته ادبیات دانشگاه فردوسی و پژوهشگر نام‌آشنای شاهنامه، با تاکید بر گستره جهانی تأثیرگذاری این اثر سترگ و نقش بی‌همتای آن در شکل‌گیری هویت ملی ایرانیان، بر ضرورت به‌کارگیری رویکردهای نوآورانه و هنرمندانه برای پاسداشت و انتقال مفاهیم عمیق آن به نسل‌های جوان تاکید کرد.

در سایه پهلوانان؛ نفوذ جهانی شاهنامه فراتر از مرزها

علیرضا قیامتی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به گستره وسیع نفوذ شاهنامه در فرهنگ و ادبیات ملل مختلف اظهار کرد: تأثیر فردوسی بر ادبیات جهان، حقیقتاً بی‌نظیر و منحصربه‌فرد است. در بسیاری از کشورها، این اثر گران‌بها تأثیرات عمیقی بر جای گذاشته است؛ از حماسه‌های سرزمین‌های ترکمن‌نشین و مناطق کردنشین گرفته تا گستره پهناور ادبیات ترکی، به‌ویژه در کشور ترکیه. حتی در حماسه‌های کهن ارمنستان، همچون ساسون، می‌توان پژواک داستان‌های شاهنامه را به‌وضوح شنید. حماسه ملی قرقیزستان، ماناس، به گواه بسیاری از محققان، الهام‌گرفته از ساختار و مضامین شاهنامه است. در منطقه بالکان، به‌ویژه در بوسنی و هرزگوین، آثار ادبی متعددی به چشم می‌خورد که به‌شدت تحت تأثیر روح حماسی و داستان‌های شاهنامه قرار دارند.

وی با تاکید بر اهمیت دیدگاه جهانی اثر فردوسی افزود: شخصیت‌های برجسته و اندیشمندان نامدار بسیاری در سراسر جهان، زبان به ستایش عظمت شاهنامه گشوده‌اند؛ از نویسنده شهیر فرانسوی، ویکتور هوگو، و شرق‌شناس برجسته، آرمان رنو، گرفته تا محققان انگلیسی چون چمپیون و ادوارد براون، پژوهشگران ژاپنی، ارمنه ناگا فوجی و منتقد چینی، جان هونید، و نویسنده رومانیایی، بیبسکو. حتی در جهان عرب، چهره‌های شاخصی چون احمد الحسیسی و دکتر طاها حسین مصری بر جایگاه رفیع و جهانی شاهنامه صحه گذاشته‌اند. این گواهی آشکار بر این واقعیت است که شاهنامه، اثری با ابعاد جهانی است و هیچ حماسه دیگری در جهان به این اندازه برجسته، تأثیرگذار و دارای چنین گستره نفوذی نبوده است.

کهنگی یا جاودانگی؟ چالش‌های پاسداشت شاهنامه در عصر دیجیتال

استاد دانشگاه در پاسخ به پرسشی درباره کارآمدی شیوه‌های سنتی پاسداشت شاهنامه با نگاهی انتقادی گفت: باید بپذیریم که تکیه صرف بر شیوه‌های سنتی دیگر نمی‌تواند به‌طور کامل پاسخگوی نیازهای زمانه باشد و کارآمدی لازم را داشته باشد. اگرچه حفظ این روش‌ها ارزشمند است و نباید آن‌ها را نادیده گرفت، اما برای تداوم حیات و نفوذ شاهنامه در نسل‌های آتی، نیازمند ادغام این روش‌ها با رویکردهای نوآورانه و متناسب با دنیای امروز هستیم. برای مثال، ما باید بتوانیم داستان‌های شاهنامه را در قالب‌های هنری جذاب و مدرن ارائه کنیم، به‌ویژه برای نسل جوان که با زبان هنر و رسانه آشناتر است. ایجاد پیوند عمیق بین شاهنامه و هنر، به‌ویژه از طریق تولید آثار نمایشی فاخر و انیمیشن‌های جذاب، می‌تواند بسیار مؤثر باشد. علاوه بر این، بهره‌گیری از ظرفیت‌های فناوری‌های روز، مانند تولید بازی‌های رایانه‌ای الهام‌گرفته از داستان‌های شاهنامه، می‌تواند دریچه‌ای نو به سوی این اثر ارزشمند برای نسل جوان بگشاید. این اقدامات می‌توانند تأثیر به مراتب بیشتری نسبت به روش‌های سنتی داشته باشند.

گنجینه حکمت و سیاست: لایه‌های پنهان در دل حماسه‌ها

این پژوهشگر با تاکید بر ابعاد غیر حماسی و چندلایه بودن شاهنامه تصریح کرد: این تصور که شاهنامه صرفاً یک منظومه حماسی است، تصوری ناقص و نارساست. به اعتقاد من، پیش از آنکه شاهنامه یک اثر حماسی صرف باشد، یک گنجینه تمام‌عیار از حکمت، فلسفه، آموزه‌های اجتماعی، دیدگاه‌های سیاسی و اصول اخلاقی است. در حقیقت، شما به‌سختی می‌توانید اثر ادبی دیگری در جهان بیابید که به این اندازه سرشار از نکات اخلاقی ارزشمند، تاکید بر دادگری و خردورزی و توجه به مسائل اجتماعی باشد.

وی همچنین با اشاره به لزوم عبور از شیوه‌های سنتی صرف، خواستار پیوند خلاقانه شاهنامه با هنر، فناوری و رسانه‌های نوین برای احیای این میراث گران‌سنگ در عصر حاضر شد.

«شاهنامه»، منشور جاودانگی ایران؛ نوای نقالان، ضامن بقای این میراث سترگ

مرشد محسن میرزاعلی، چهره ماندگار عرصه نقالی و روایتگری ایران، با قلبی سرشار از عشق به حکیم فردوسی و شاهنامه، به نقش بی‌مانند این اثر در پاسداشت زبان و هویت ملی اشاره کرد و هنر نقالی را همچون نبضی توصیف نمود که تداوم حیات این منشور جاودانگی را تضمین می‌کند. او تأکید کرد که در دنیای پرشتاب امروز، توجه و حمایت از این هنر اصیل، ضرورتی انکارناپذیر است.

فردوسی؛ احیاگر زبان پارسی و بنیان‌گذار هویت ملی ایران

مرشد محسن میرزاعلی، در گفتگو با خبرنگار مهر در سخنانی پیرامون بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی، با تأکید بر نقش بی بدیل این شاعر بزرگ در احیای زبان پارسی و شکل‌گیری هویت ملی ایرانی، اظهار کرد: فردوسی نه تنها یک شاعر، بلکه یک احیاگر تمدن بود. او با تحمل رنجی جانکاه در طول سی سال، زبان پارسی را از گزند فراموشی رهانید و اثری خلق کرد که نه‌تنها یک شاهکار ادبی، بلکه سند هویت و شناسنامه فرهنگی ملت ایران است. قدردانی از این تلاش سترگ، وظیفه‌ای است بر گردن یکایک ما، از مردم عادی گرفته تا مسئولان و متولیان فرهنگ.

شاهنامه؛ گنجینه بی‌کران حکمت و چراغ راه زندگی

این نقال و پرده‌خوان با اشاره به ابعاد گوناگون و آموزه‌های عمیق شاهنامه، افزود: شاهنامه، گنجینه‌ای بی‌کران از حکمت، اخلاق، جوانمردی و درس‌های زندگی است. داستان‌های پهلوانان، تنها روایتی از دلاوری‌ها نیستند، بلکه آئینه تمام‌نمای ارزش‌ها و آرمان‌های جامعه ایرانی در طول تاریخ هستند. این اثر سترگ، در هر عصری حرفی برای گفتن دارد و می‌تواند چراغ راه زندگی فردی و اجتماعی ما باشد. جذابیت شاهنامه نه تنها در داستان‌های حماسی آن، بلکه در عمق اندیشه و نگاه حکیمانه‌اش نهفته است.

نقالی؛ هنر اصیل روایتگری و پیوند دهنده نسل‌ها با فرهنگ ملی

وی با تشریح جایگاه و اهمیت هنر نقالی در حفظ و اشاعه فرهنگ ملی، تصریح کرد: نقالی، شیوه‌ای اصیل و دیرین در فرهنگ ما برای روایت داستان‌ها و انتقال مفاهیم ارزشمند بوده است. این هنر با بهره‌گیری از کلام، حرکات و نواهای گوناگون، جذابیت بصری و شنیداری منحصربه‌فردی دارد و می‌تواند به بهترین شکل، مخاطبان را با حماسه‌های ملی و آموزه‌های شاهنامه پیوند دهد. در دنیای امروز که رسانه‌های نوظهور، سبک‌های زندگی متفاوتی را ترویج می‌کنند، حفظ و ترویج هنر نقالی به عنوان میراثی ناملموس، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

تلاش هنرمندان معاصر و ضرورت حمایت نهادهای فرهنگی از هنر نقالی

میرزاعلی چهره شناخته‌شده عرصه هنر، با اشاره به تلاش‌های هنرمندان معاصر و ضرورت حمایت نهادهای فرهنگی، خاطرنشان کرد: خوشبختانه، هنرمندان جوان و خوش‌ذوق ما با درک اهمیت شاهنامه، تلاش‌های ارزشمندی را برای ارائه جذاب آن در فضای مجازی آغاز کرده‌اند. ساخت انیمیشن‌ها، تولید محتوای چندرسانه‌ای و اجرای شیوه‌های نوین روایتگری، گواه این پویایی است. با این حال، این تلاش‌ها نیازمند حمایت جدی نهادهای فرهنگی و متولیان امر است. سرمایه‌گذاری بر هنر نقالی و هنرمندان این عرصه، نه تنها به حفظ این میراث ارزشمند کمک می‌کند، بلکه در تقویت هویت ملی و مقابله با تهاجم فرهنگی نیز مؤثر خواهد بود.

شاهنامه و نقالی؛ دو رکن جدایی‌ناپذیر در حفظ میراث فرهنگی ایران

وی با تأکید دوباره بر نقش بی‌بدیل نقالان در زنده نگاه داشتن شاهنامه، اینگونه به سخن خود خاتمه داد و گفت: شاهنامه همچون اقیانوسی بیکران است و نقالان، همچون جویبارهایی هستند که با جاری ساختن داستان‌های آن، حیات و پویایی این اقیانوس را تضمین می‌کنند. نباید جایگاه این هنرمندان و اهمیت هنر نقالی را در حفظ میراث فرهنگی و هویت ملی خود به فراموشی بسپاریم. شاهنامه و نقالی، دو رکن جدایی‌ناپذیر در حفظ این میراث گرانبها هستند و پاسداشت هر دوی آن‌ها، وظیفه ملی ماست.

ضرورت توجه به هنر نقالی به عنوان پلی میان نسل‌ها و گنجینه شاهنامه

سخنان مرشد محسن میرزاعلی، نه تنها یادآور عظمت حکیم فردوسی و شاهنامه است، بلکه زنگ هشداری است برای توجه هرچه بیشتر به هنر اصیل نقالی. در زمانه‌ای که سرعت زندگی و تنوع سرگرمی‌ها، فرصت پرداختن به میراث فرهنگی را محدود کرده است، هنر نقالی می‌تواند با جذابیت‌های منحصربه‌فرد خود، پلی میان نسل امروز و گنجینه ارزشمند شاهنامه ایجاد کند. حمایت از هنرمندان این عرصه و فراهم آوردن بسترهای مناسب برای آموزش و اجرای نقالی، سرمایه‌گذاری برای حفظ هویت فرهنگی و تقویت پیوندهای نسلی خواهد بود. امید است که پژواک صدای مرشد میرزاعلی و دیگر دلسوزان فرهنگ این سرزمین، به گوش متولیان امر برسد و شاهد شکوفایی هرچه بیشتر هنر نقالی در ایران باشیم.

شاهنامه به روش‌های حکومت داری، شیوه‌های فرمانروایی عادلانه و حتی اصول دیپلماسی خارجی نیز پرداخته است و این نشان می‌دهد که دامنه شمول این اثر بسیار فراتر از توصیف نبردهای پهلوانان است.

هویت در هزار توی تاریخ: نقش بی‌بدیل شاهنامه در ایرانی بودن

قیامتی در خصوص نقش محوری شاهنامه در تکوین و تثبیت هویت ملی ایرانیان اظهار کرد: به‌جرئت می‌توان گفت که در گستره ادبیات جهان، هیچ کتابی به اندازه شاهنامه در تبیین و تحکیم هویت ملی ایرانیان نقش‌آفرین نبوده است. شاهنامه، به‌مثابه یک منشور ملی، درس‌های عمیقی در باب میهن‌دوستی و عشق به سرزمین ارائه می‌دهد و همچون آینه‌ای تمام‌نما، باورها، ارزش‌های فرهنگی، حافظه تاریخی، اسطوره‌های کهن، آئین‌های دیرین و حتی روش‌های حکومتی و سبک زندگی ما را به تصویر می‌کشد.

این هویت ملی در تار و پود زندگی روزمره ما، از آداب و رسوم مربوط به جشن‌ها و سوگواری‌ها گرفته تا سنت‌های مهمان‌نوازی و برگزاری جشن‌های باستانی نظیر نوروز، مهرگان و سده، بازتاب یافته است. این‌ها گواه روشنی بر این مدعاست که شاهنامه، بزرگ‌ترین و گویاترین سند هویت ایرانی است، به‌ویژه با توجه به آنکه نام پرآوازه ایران و ایرانی بیش از هزار و هفتصد بار در جای‌جای این اثر سترگ تکرار شده و در سراسر آن، چیزی جز تجلیل از فرهنگ، اسطوره‌ها، دادگری و خردورزی ایرانی یافت نمی‌شود.

رؤیای فردوسی در پرده سینما: راهکارهای احیای یک میراث

استاد ادبیات دانشگاه فردوسی برای زنده‌نگه داشتن میراث حکیم ابوالقاسم فردوسی پیشنهادهای عملی ارائه داد و گفت: به اعتقاد راسخ من، کلید احیای نام و یاد حکیم توس و اثر بی‌بدیل او، آراستن شاهنامه به زبان هنر است، به‌ویژه از طریق تولید آثار سینمایی و نمایشی با کیفیت بالا. تأثیرگذاری یک فیلم یا نمایش هنرمندانه و خوش‌ساخت، به‌مراتب بیشتر از هزاران مقاله و سخنرانی خواهد بود. متأسفانه، ما در ایران در زمینه اقتباس‌های هنری از شاهنامه آن‌گونه که شایسته است، عمل نکرده‌ایم، در حالی که در کشورهای همسایه، به‌ویژه تاجیکستان، توجه ویژه‌ای به این امر شده است. اکنون زمان آن فرا رسیده است که نخبگان فرهنگی و پژوهشگران شاهنامه در کشور ما، با همراهی و حمایت نهادهای فرهنگی، گام‌های جدی در این راستا بردارند و با تولید آثار نمایشی و سینمایی درخور توجه، چه در قالب فیلم و چه در قالب سریال‌های جذاب، بتوانند این گنجینه ملی را به مخاطبان داخلی و جهانی معرفی کنند. یک فیلم خوش‌ساخت با اقتباس از داستان‌های شاهنامه، این ظرفیت را دارد که فرهنگ غنی آن را به سراسر جهان صادر کند. امیدواریم که این نقیصه و کاستی در آینده نزدیک جبران شود.

از رستم تا رستمک: چگونه کودکان امروز با قهرمانان دیروز پیوند بخورند؟

وی با اشاره به اینکه چگونه می‌توان نسل امروز را به شاهنامه خوانی دعوت کرد گفت: نخستین گام برای جذب نسل جوان به شاهنامه، جذاب‌سازی این اثر و ارائه آن به زبانی است که برای آن‌ها قابل فهم و دلنشین باشد. ما باید بتوانیم داستان‌های قهرمانان و پهلوانان شاهنامه را با روش‌های خلاقانه و با بهره‌گیری از فناوری‌های روز و رسانه‌های مدرن روایت کنیم. تلفیق داستان‌های شاهنامه با بازی‌های رایانه‌ای جذاب، استفاده از نمادها و شخصیت‌های ایرانی در این بازی‌ها به‌جای الگوهای غربی، تولید انیمیشن‌های با کیفیت و جذاب، و گنجاندن مفاهیم شاهنامه در برنامه‌های آموزشی مدارس و مهدهای کودک، می‌تواند نقش بسزایی در آشنایی و انس نسل جدید با این اثر ارزشمند داشته باشد. هدف نهایی نباید صرفاً آموزش داستان‌های شاهنامه باشد، بلکه باید به سمتی حرکت کنیم که کودکان و نوجوانان با مفاهیم عمیق آن، از جمله شیوه درست زندگی کردن، خردورزی، دادگری و میهن‌دوستی، زندگی کنند و این ارزش‌ها در تار و پود وجودشان نهادینه شود. شاهنامه، به‌حق، کتاب زندگی خردورزانه و دادگرانه است که بر اهمیت دانش و فضیلت تاکید دارد. به اعتقاد من، نخبگان، اندیشمندان و نهادهای فرهنگی باید با هم‌افزایی و ایجاد یک پویش ملی، زمینه آشنایی هرچه بیشتر نسل جوان با این میراث گران‌بها را فراهم آورند، چرا که شاهنامه، نه‌تنها یک اثر ادبی ارزشمند، بلکه عامل مهمی در تقویت پیوست ملی و اتحاد ایرانیان است.

فریاد برای یک میراث: ضرورت یک جنبش ملی برای شاهنامه

استاد قیامتی افزود: در پایان، بار دیگر تاکید می‌کنم که حفظ و اشاعه شاهنامه، وظیفه‌ای ملی و فراتر از اقدامات فردی است. ما نیازمند یک جنبش فراگیر و هماهنگ هستیم که در آن نخبگان، هنرمندان، نهادهای فرهنگی و رسانه‌ها با یکدیگر هم‌صدا شده و برای زنده‌نگه داشتن این میراث گران‌بها برای نسل‌های آینده تلاش کنند. شاهنامه تنها یک کتاب نیست، بلکه هویت، فرهنگ و تاریخ ماست و نباید اجازه دهیم که گرد و غبار زمان بر آن بنشیند.

پویش «بچه مرشد ۲»؛ روایتی جدید از شاهنامه

سید جلیل بامشکی معاون زیارت و گردشگری سازمان فرهنگی و اجتماعی شهرداری مشهد در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: یکی از برنامه‌های شاخص این دهه، پویش «بچه مرشد ۲» است که از ۲۵ اردیبهشت ماه، همزمان با سالروز بزرگداشت فردوسی، آغاز به کار خواهد کرد. این پویش با رونمایی از انیمیشن جدید «ماجراهای نوید» (مربوط به شاهنامه فردوسی) در مشهد، به مدت پنج شب در بوستان کوهسنگی مشهد ادامه خواهد یافت. این برنامه‌ها که از ساعت ۱۹ الی ۲۱ برگزار می‌شود، شامل جشن بزرگ «بچه مرشد» برای کودکان و نوجوانان است. یک ساعت از این برنامه‌ها (ساعت ۲۰ الی ۲۰:۴۵) به صورت زنده از شبکه پویای صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش خواهد شد.

برنامه‌های متنوع دیگر؛ از نمایشگاه‌ها تا تورهای آرامگاه فردوسی

وی افزود: برنامه‌های دیگر این دهه شامل برپایی نمایشگاه‌ها، برنامه‌های هنری، نقالی، و تورهای ویژه بازدید از آرامگاه فردوسی با تخفیف ۵۰ درصد برای عموم شهروندان است. تمام این تلاش‌ها برای معرفی میراث فرهنگی غنی ایران و اشاعه فرهنگ و ادب فارسی به نسل جوان و نوجوان برنامه‌ریزی شده‌اند. شهروندان گرامی می‌توانند با شماره گیری ۳۱۳۵ اطلاعات تکمیلی را دریافت کنند

در سالروز گرامیداشت فردوسی، یادآور می‌شویم که میراث او، شاهنامه، فراتر از یک اثر ادبی، منشور هویت و فرهنگ ماست. این گنجینه بی‌بدیل، نه تنها شکوه گذشته را به تصویر می‌کشد، بلکه آموزه‌های خردورزی، دادگری و میهن‌دوستی را برای امروز و فردای ما به ارمغان می‌آورد. بیایید با ژرف‌اندیشی در داستان‌های رستم و دیگر پهلوانان، با درک حکمت سخنان فردوسی و با پاسداشت زبان شیرین فارسی، نام او را زنده نگاه داریم. شاهنامه، صدای ماندگار ایران است و وظیفه ماست که این صدا را در گذر زمان، رسا و پرطنین حفظ کنیم. باشد که همواره از این سرچشمه‌ی خرد و حماسه سیراب شویم.

توجه ویژه نمایشگاه کتاب به نشر کودک و نوجوان/ بحران محتوا در حوزه نوجوانان