باشگاه خبرنگاران جوان - اولین نشست گپ‌وگفت انتشارات نمایش در سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با حضور شهرام کرمی با عنوان اهمیت انتشار نمایشنامه‌های کهن الگوی ایرانی، انعکاس شخصیت‌ها و تاریخ معاصر ایران در نمایشنامه‌ها، پنجشنبه، هجدهم اردیبهشت ساعت ۱۵ تا ۱۷ در غرفه این انتشارات برگزار شد.

سیدجواد روشن (مدیر انتشارات نمایش)، هومن نجفیان و منوچهر اکبرلو نیز در این نشست حضور داشتند.

کرمی در ابتدای سخنانش با بیان اینکه درام‌نویسی تعریف واضح و روشنی دارد، گفت: خلق درام با دو رویکرد اتفاق می‌افتد. برخی نمایشنامه‌ها خواندنی و برای نشر است و برخی دیگر نمایشنامه‌هایی هستند که خالق آن بیشتر از هرچیز به خلق اثر برای تکمیل در اجرا به نگارش آن پرداخته است. این تفاوت دیدگاه باعث شده تا ما دو نوع نمایشنامه مکتوب داشته باشیم.

این هنرمند افزود: در قرن اخیر گروه مخاطبان نمایشنامه تغییر کردند؛ درست است که نمایشنامه برای اجرا نوشته می‌شود، اما نمایشنامه جز کهن‌ترین ژانر‌هایی ادبیات محسوب می‌شود. وقتی دانش و سواد در دنیا گسترش پیدا کرد بخشی از مطالعه ادبی نمایشنامه است. شاید در کشور ما این نگاه کلیشه‌ای وجود دارد که نمایشنامه فقط برای اجراست. درست است که خواندن نمایشنامه نیاز به تکنیک و مهارت لازم دارد و مثل داستان و شعر شاید برای عامه مردم قابل درک نباشد ولی اهل ادبیات از خواندن نمایشنامه هم لذت می‌برند. خیلی از نمایشنامه‌های خوب دنیا اصلا رنگ صحنه را ندیده‌اند.

او بیان کرد: برخی از نمایشنامه‌های ایرانی مثل «کارنامه بندار بیدخش» بهرام بیضایی یا «خانمچه و مهتابی» اکبر رادی آنقدر به لحاظ ادبی قوی هستند که شاید در اجرا نتوانند جان کلام را ارائه دهند. نمایشنامه ادبیات است و به نظرم این فاز جدیدی است که باید به آن توجه داشت. البته ماهیت وجودی آن را که همان نمایشنامه یعنی اجرا را انکار نمی‌کنیم.

کرمی در پاسخ به اینکه الگو در نمایشنامه‌نویسی چگونه اتفاق خواهد افتاد، گفت: پیش از هر چیز نمایشنامه سطوح مختلف دارد و باید مشخص شود که ما قرار است در چه سطحی به انتشار نمایشنامه بپردازیم؛ این اثر یک نمایشنامه حرفه‌ای، دانشجویی، آیینی-سنتی یا... است. ما انتشارات را به عنوان یک کانال می‌بینیم به عنوان محل ارائه و معرفی یک اثر هنری. یک نوع بازاریابی و معرفی است که با تعریف این هویت؛ ارائه اثر می‌تواند یک الگو باشد.

این هنرمند با بیان اینکه انتشارات نمایش به عنوان قدیمی‌ترین انتشارات تخصصی حوزه تئاتر است، افزود: در طول سه دهه گذشته این انتشارات در حوزه نمایش مرجعیت داشته است و ما باید ارزیابی کنیم که چقدر به عنوان الگویی برای ارائه و معرفی اثر گام برداشته است. برای چنین امری نیز لازم است که رده‌های حرفه‌ای، تجربی یا مبتدی نویسنده‌ها و موضوعاتی که به آن می‌پردازند، تعیین شود.

این نویسنده و کارگردان تئاتر در بخش دیگری از نشست در پاسخ به اینکه آیا انتشارات تخصصی نمایش باید تنها به آثار نمایشنامه‌نویسان حرفه‌ای بپردازد یا معرفی نمایشنامه‌نویسان جوان نیز در برنامه‌اش ادامه داشته باشد؛ مطرح کرد: من معتقد هستم که انتشارات هم می‌تواند به آثار حرفه‌ای هم آثار ناشناخته بپردازد، اما همه اینها باید برچسب بخورد. یعنی گروه مخاطب اثر مشخص شود. ما متاسفانه طی فعالیت انتشارات این کار را انجام نداده‌ایم. الزاما همیشه نویسندگان حرفه‌ای اثر شاخصی تولید نمی‌کنند و همچنین نمایشنامه‌نویسان تازه‌کاری هستند که آثارشان باعث شگفتی است. انتشارات نمایش متاسفانه از یک بخش ضربه خورده است؛ گاهی آثاری چاپ شده که نه حرفه‌ای، نه مبتدی، نه اصلا نویسندگان آنها اهل ادبیات نمایشی هستند. این خلا مهمی است که به روند کاری انتشارات لطمه زده است.

کرمی همچنین درباره اینکه انتشارات چقدر می‌تواند در پیشنهاد پرداختن به موضوعات تاریخ معاصر موثر باشد؛ گفت: درام‌نویس همیشه به اقتضائات اجرایی توجه دارد ولی فراموش نکنیم، درام‌نویس مستخدم سیستم نیست و می‌تواند آزادانه برای نگارش درام تصمیم بگیرد، اما می‌تواند برای ارائه کارش تابع یک سیستم باشد. ما همیشه مسئله و مشکل مان این است که می‌توانیم هنرمند را بدون ایجاد اقتضائات به یک سمت هدایت کنیم. در دهه ۶۰ سیاست‌گذاری رفتن به سمت ادبیات ایرانی، مذهبی و تاریخی بود. اکنون بعد از سه دهه باید ببینیم چه خروجی اتفاق افتاد. در عمل شاهد این هستیم که نویسندگان به سمت خلق آنچه می‌خواستند؛ رفتند. این یک رابطه دو طرفه است. انتشارات و متولیان فرهنگی- هنری نمی‌توانند تعیین کننده جهت‌دهی باشند؛ مگر اینکه شبیه کاری که کمپانی‌ها در اروپا و آمریکا با حمایت و مهیا کردن شرایط، با هنرمندان به تعامل می‌پردازند.

او ادامه داد: اگر نهادی تصمیم بگیرد به محتوا‌ها و شیوه‌های اجرایی آثار جهت بدهد باید به نیاز مخاطب توجه داشته باشد و در این صورت می‌توان رابطه دوطرفه بین درام نویس و صاحبکار ایجاد شود که خلاقیت هم داشته باشد. در فضای تئاتر و ادبیات نمایشی هنوز این معادله ایجاد نشده است. انتشارات نمایش می‌تواند در جهت‌دهی به هنرمندان برای پرداختن به موضوعات معاصر گام بردارد به شرط اینکه شرایط را فراهم کند، رویکرش مشخص شود و در حوزه‌های مختلف به سراغ بهترین‌ها برود.

این هنرمند افزود: همین الان آثار نویسندگان برتر معاصر ما همچون علیرضا نادی، حمیدرضا آذرنگ، حمیدرضا نعیمی و. به سختی در دسترس علاقه‌مندان قرار می‌گیرد. مهم چاپ کتاب نیست، مهم ارائه و قابل دسترس بودن اثر است. خیلی از آثار نویسندگان گمنام به راحتی در دست مخاطبان قرار می‌گیرد، اما آثار این مفاخر معاصر آثارشان قابل ارائه نیست، چون یا با انتشارات گمنام کار شدند یا اثرشان در فضای نشر گمشده است. در فرآیند الگوسازی قابل دسترس بودن یک اثر معیار مهمی است که باید به آن توجه داشت.

کرمی با بیان اینکه درام‌نویس به هویت وجودی مخاطب فکر می‌کند؛ گفت: گی‌روشه جامعه‌شناس معروفی است که می‌گوید آفرینش‌های فرهنگی و هنری تابع متغیر‌های تاریخی، هویتی و فرهنگی یک کشور است. ما بعد از پیروزی انقلاب، چون می‌خواستیم هویت وجودی خودمان را گسترش بدهیم؛ سعی کردیم به آثار ادبیات کهن خودمان توجه کنیم.

او افزود: ما کهن الگو‌هایی داریم که مرجعی برای شکل‌گیری هویت آثارمان است و بخشی هم جریان‌های معاصر و تغییروتحولاتی که اتفاق می‌افتد. به طور مثال جنگ تحمیلی هشت ساله آثار ما را دگرگون کرده است یا مسئله مهاجرت که در ۱۰ سال اخیر در بعد جهانی مورد توجه قرار گرفته است. پس متغیرات مختلفی در هدایت و جریان فکری درام‌نویس اثرگذار است که باید به آن توجه کرد. نویسنده شرایط آن چیزی که هست و آن چیزی که باید باشد را ارائه می‌کند ولی هیچوقت راهکاری نمی‌دهد و اگر بخواهیم فکر کنیم الگویی برای محتوا یا ساختار ارائه بدهیم؛ به نظرم آن کار صاحب تاریخ مصرف خواهد شد.

کرمی در پایان بیان کرد: تئاتر آنقدر وسیع است که ما به روایت‌های مختلف نیاز داریم و نباید آن را محدود کنیم. ما نمایشنامه‌های متفاوتی داریم که همیشه هستند و نمایشنامه‌نویسان بزرگی به آنها پرداخته‌اند. برخی آثار هم فراتر از یک دوره یا مضمون خاص هستند. آثار ما در طول چند قرن اخیر در سطح مانده‌اند و عمق نمی‌گیرند. بخشی به دلیل شرایط تاریخی، عصر سرعت، اینترنت، کم شدن وقت و حوصله مخاطب و. این کم عمق شدن شکل گرفته است. در عصر سرعت تماشاگر فرصت تعمق در معانی عمیق را ندارد و این اقتضای شرایط است، اما باید به یک چیز توجه کرد و اینکه عصر سرعت و زبان تلگرافی نباید باعث سطحی شدن مفاهیم شود. همیشه ۱۰ هزار نفر درام می‌نویسند ولی فقط اثر تعداد معدودی ماندگار می‌شود.

منبع: ایران تئاتر

مهدی جعفری: نبض سینما در فیلم‌های کوتاه می‌زند