به گزارش خبرگزاری مهر، همایش یادبود اقبال لاهوری به همت مؤسسه فرهنگی اکو و امور بین‌الملل حوزه هنری انقلاب اسلامی با حضور اقبال‌پژوهان و شاعران ایرانی و پاکستانی در سالن تماشاخانه مهر حوزه هنری برگزار شد.

در ابتدای همایش سعید لشگری معاون راهبری استان‌های حوزه هنری با اشاره به اهمیت شخصیت اقبال لاهوری و تأثیرات فرهنگی او، سخنرانی خود را آغاز کرد. وی ضمن خیرمقدم به اساتید و حضار، از برگزاری این جلسه قدردانی کرد و گفت: سال ۹۵ این جلسه برای علامه اقبال لاهوری برگزار شد و امروز نیز فرصت مناسبی است تا به بررسی ابعاد شخصیت این اندیشمند بزرگ پرداخته شود.

لشگری در ادامه، با تأکید بر نقش فرهنگی اقبال لاهوری، اظهار کرد: شخصیت وی پل فرهنگی میان ایران و پاکستان است. او نقشی برجسته در گسترش تعاملات فرهنگی و ادبی میان دو کشور ایفا کرد و امروز نیز باید بیشتر به شناخت و شناساندن اقبال لاهوری پرداخته شود.

حوزه هنری و آمادگی برای معرفی اقبال لاهوری

معاون راهبری استان‌های حوزه هنری با اشاره به آمادگی این نهاد برای همکاری در معرفی این شخصیت به جامعه فرهنگی ایران و پاکستان گفت: حوزه هنری این آمادگی را دارد که درباره مردی که صاحب اندیشه و فرهنگ بود، سخن بگوید. جای انسان فرهنگی بزرگی چون اقبال لاهوری در حوزه‌های مختلفی مانند سینما و ادبیات خالی است و ما آمادگی داریم که در معرفی وی به جامعه و به ویژه به نسل جوان قدم برداریم.

وی در پایان تأکید کرد: برای شناساندن بیشتر اقبال لاهوری به جامعه، همکاری‌های مشترک میان دو کشور ضروری است و حوزه هنری آماده است تا این مسیر را هموار کند.

اقبال لاهوری گویی مولوی روزگار ماست؛ ایرانی‌ترین غیرایرانی

در ادامه این همایش محمد بقایی استاد ادبیات فارسی و اقبال‌شناس، با ابراز گلایه از سفارت پاکستان، گفت: این سفارت در سال‌های گذشته هیچ‌گونه اشاره‌ای به بزرگداشت اقبال لاهوری نداشته است و هیچ نقشی در این رویدادها ایفا نکرده است.

وی در ادامه ضرورت ایجاد زمینه برای درک ارزش یک شخصیت را مطرح کرد و افزود: باید ابتدا پاک بود و زمینه‌های لازم را در خود فراهم کرد تا بتوان به شخصیتی چون اقبال لاهوری پی برد.

بقایی همچنین اشاره کرد: ضرب‌المثل «قدر زر زرگر شناسد، قدر گوهر گوهری» در این زمینه کاملاً صادق است.

چند وجهی بودن شخصیت

وی در سخنان خود درباره شخصیت چندوجهی اقبال لاهوری صحبت کرد و یادآور شد: اقبال لاهوری یک نام است، اما این نام در ۱۲ شخصیت مختلف تقسیم می‌شود.

این اقبال‌پژوه افزود: برای پرداختن به هر یک از این شخصیت‌ها، به متخصصان مختلف نیاز است و به همین دلیل، نمی‌توان فردی را به‌طور کامل به عنوان «اقبال‌شناس» معرفی کرد.

بقایی توضیح داد: اقبال لاهوری در زمینه‌های مختلفی چون ادبیات فارسی و اردو، فلسفه، قرآن‌شناسی، حقوق، جامعه‌شناسی، تاریخ، و ایران‌شناسی تسلط داشت و هیچ‌کس نمی‌تواند تمامی این ابعاد را در خود جمع کند.

وی با تأکید بر اینکه اقبال لاهوری یک روشنفکر و دینی است، گفت: وی یک شخصیت روشنفکر و دینی است، یعنی هر کجا که ارزش‌های روشنفکری و عقل نوین حکم می‌کند، آنها را می‌پذیرد و هرگاه که دین باید به‌روز شود، آن را امروزی می‌کند.

عدم شناخت درست اقبال لاهوری

وی همچنین به عدم شناخت درست از اقبال لاهوری در جامعه اشاره کرد و گفت: متأسفانه ما نتواسته‌ایم وی را به درستی به جامعه معرفی کنیم.

او با اشاره به اینکه اگر این همایش درباره شخص دیگری برگزار می‌شد، خیابان‌ها پر از جمعیت می‌شد، بیان کرد: این مشکل ناشی از ذهن‌های متصلب است که نتواسته‌اند به عمق شخصیت اقبال لاهوری پی ببرند.

تاریخ‌شناسی

در ادامه، بقایی به جنبه‌های تاریخی این شخصیت پرداخت و گفت: اقبال لاهوری یک دانشمند تاریخ‌شناس بود که تاریخ را نه تنها ثبت، بلکه تجزیه و تحلیل کرد.

او افزود: اقبال پیش‌بینی‌هایی چون فروپاشی شوروی، قوت گرفتن وضعیت ترکیه، تشکیل اتحادیه اروپا، و حتی حضور بشر بر کره ماه را مطرح کرده بود.

محمد بقایی در بخش دیگری از سخنان خود اقبال لاهوری را به عنوان «ایرانی‌ترین غیرایرانی» معرفی کرد و گفت: اقبال لاهوری، فردوسیِ برون مرز است. او همان نقشی را که فردوسی برای ایران ایفا کرد، برای زبان فارسی و فرهنگ ایرانی در شبه‌قاره ایفا کرد.

بقایی فلسفه اقبال لاهوری را یکی از دستاوردهای برجسته او دانست و گفت: وی یک فیلسوف است که یک دستگاه فلسفی دارد و شما نمی‌توانید این عنوان را به فیلسوفانی چون نیچه بدهید. فلسفه اقبال لاهوری متافیزیک و آسمانی را به سطح انسانی و زمینی می‌آورد و به‌طور خاص پراگماتیسم غربی را به شکلی شرقی و اسلامی مطرح می‌کند.

تأثیر بر شعر فارسی

در نهایت، این استاد ادبیات فارسی بیان کرد: بسیاری از مضامین و اندیشه‌هایی که امروز در میان شاعران نوگرا در زبان فارسی مطرح شده، در شعر اقبال لاهوری قابل ردیابی است و مثال‌هایی از این تأثیر را در اشعار شاملو، سهراب سپهری، اخوان و نیما می‌توان یافت.

به عنوان مثال اقبال لاهوری می‌گوید:

درین چمن دل مرغان زمان زمان دگر است

بشاخ گل دگر است و به آشیان دگر است

بخود نگر گله‌های جهان چه می‌گویی

اگر نگاه تو دیگر شود جهان دگر است

و سهراب سپهری می‌گوید: چشم‌ها را باید شست جور دیگر باید دید.

اقبال لاهوری گویی مولوی روزگار ماست؛ ایرانی‌ترین غیرایرانی

در ادامه این همایش محمدرضا سنگری، پژوهشگر و استاد ادبیات فارسی، به بحث در خصوص شخصیت اقبال لاهوری پرداخت و با اشاره به تقارن دو معلم بزرگ، یعنی اقبال لاهوری و شهید مرتضی مطهری، از اهمیت این دو چهره در تاریخ تفکر و فرهنگ اسلامی سخن گفت.

وی سپس به روشنفکر دینی بودن اقبال لاهوری پرداخت و تأکید کرد: این مقوله نیازمند تأمل و بررسی بیشتری است. معمولاً انسان‌ها وقتی بزرگ می‌شوند، منشورگونه می‌شوند، یعنی دیگر یک بعد شخصیتی ندارند و می‌توان وجود آن‌ها را کاوید و تحلیل کرد. وی چهره‌ای بزرگ از این جنس است.

سفرهای اقبال لاهوری

این ادیب در ادامه به، پنج قلمرو سفر اقبال لاهوری اشاره کرد و گفت: وی مهاجر و مسافر بزرگی است که پنج قلمرو را به خوبی کاویده و این پنج قلمرو در جان او به یکانگی رسیده‌اند.

وی در معرفی سفر اول اقبال لاهوری گفت: سفر اول وی، سفر اول سفری است به درون خویشتن که به خودشناسی بزرگ نسبت به خویش رسیده است. برای اثبات جهالت انسان همین بس که خود را نشناسد. سنگری سپس به سخن امیرالمؤمنین (ع) اشاره کرد که فرمود: «کَفی بِالمَرءِ جَهلاً ألاّ یَعرِفَ قَدرَهُ» (برای اثبات جهالت انسان همین بس که ظرفیت‌های وجودی خود را نشناسد).

او افزود: اقبال لاهوری در سفر بزرگ درونی خود به کشف بزرگی از خود نائل شد و با تحمل رنج‌ها، به توانمندی‌های عظیمی در خود پی برد.

سنگری در خصوص سفر دوم اظهار کرد: گرچه اقبال لاهوری ایران را ندید، اما ایران را خوب فهمید و از سرمایه‌های عظیم فرهنگی ایران بهره برد.

او گفت: من این متفکر مسلمان را مولوی می‌دانم و هم حافظ و هم سعدی در وجود او آمده و حلول کرده‌اند. اقبال لاهوری گویی مولوی روزگار ماست. وی فلسفه ایران را نیز به خوبی درک کرده بود و از شخصیت‌های بزرگی چون سهروردی، ابوعلی سینا و ملاصدرا تأثیر پذیرفته بود.

سنگری یکی دیگر از سفرهای اقبال لاهوری را سفر به غرب و شناخت درست غرب دانست و با اشاره به تدریس اقبال لاهوری در لندن از سال ۱۹۰۸، اظهار کرد: وی غرب را با تمام نیرنگ‌ها و پیچیدگی‌هایش به خوبی می‌شناخت.

اقبال لاهوری گویی مولوی روزگار ماست؛ ایرانی‌ترین غیرایرانی

این استاد دانشگاه سپس به سفر اقبال لاهوری به قلمرو دین پرداخت و گفت: وی قرآن را خوب شناخته بود و از سال ۱۹۳۰، یعنی ۸ سال قبل از درگذشتش، سلسله سخنرانی‌هایی تحت عنوان «احیای فکر اسلامی» را ایراد کرد.

وی تأکید کرد: اقبال لاهوری را می‌توان دین‌شناس روشن‌اندیش معرفی کرد، کسی که با نگاهی روشن به دین می‌نگریست و زاویه‌های تازه‌ای برای فهم دین پیدا می‌کرد.

ویژگی‌های اقبال لاهوری و شناخت زمانه

محمدرضا سنگری در ادامه از ویژگی‌های دیگر اقبال لاهوری سخن گفت و به هنر بزرگ او در «جور دیگر دیدن» اشاره کرد.

او گفت: این جور دیگر دیدن، هنر بزرگ اقبال لاهوری است. وی نسبت به زمانه خود شناخت داشت.

سنگری در ادامه به این سخن امیرالمؤمنین (ع) که فرمود «العالِمُ بِزَمانِهِ لا تَهجُمُ عَلَیهِ اللَّوابِس» (آگاهی از زمان موجب می‌شود که دشواری‌های آن نتوانند فرد را از پای درآورند) اشاره کرد و افزود: اقبال لاهوری دقیقاً این ویژگی را داشت. او به خوبی زمان خود را شناخته بود.

یک معلم بزرگ

وی در بخشی از سخنان خود اقبال لاهوری را یک معلم بزرگ دانست و گفت: وی یک معلم بزرگ است که هیچ وقت تاریخ مصرف ندارد. او همچنین به این نکته اشاره کرد که خدا در سوره علق خود را معلم معرفی کرده است و پیامبر (ص) نیز همین‌طور.

به اعتقاد سنگری، وی معلمی بود که همواره آثار و اندیشه‌هایش زنده و تأثیرگذار باقی خواهد ماند.

این ادیب سپس به ویژگی‌های اندیشه اقبال لاهوری پرداخت و گفت: یکی از شاخص‌ترین سازه‌ها در اندیشه وی، خودشناسی و خودباوری است. این شخصیت متفکر مسلمان می‌گوید «تا به خودشناسی نرسید به خودباروری نمی‌رسید».

وی همچنین از دلدادگی اقبال لاهوری به ادبیات فارسی سخن گفت و افزود: خصوصیت دیگری که در شعر وی است، دعوت به حرکت دائمی و پرهیز از سستی است. اقبال لاهوری همواره به حرکت و تلاش مستمر دعوت می‌کند.

اقبال لاهوری گویی مولوی روزگار ماست؛ ایرانی‌ترین غیرایرانی

سنگری همچنین به یادآوری تجربه‌ای که در پاکستان داشت، پرداخت و گفت: پس از بازدید از دانشگاه و خوابگاهی که برای علامه اقبال لاهوری در پاکستان اختصاص یافته بود، متوجه شدم که این ساختمان را نونوار و تازه کرده‌اند در صورتی که اتاق ساده بود و اقبال لاهوری خود نیز ساده‌زیست بود و این تغییرات ممکن است چهره درست وی را برای نسل امروز واژگونه کند.

وی در ادامه افزود: ما اگر به افق‌های دور دست بنگریم، خود نیز می‌توانیم همچون اقبال لاهوری، بزرگ شویم.

بر اساس این گزارش، در این همایش اساتید برجسته پاکستانی در عرصه ادبیات نیز به سخنرانی پرداختند. سعید خان رئیس مؤسسه فرهنگی اکو، شایسته فاطمه درانی مجری خبر سحر اردو، و زاهد منیر عامر رئیس کرسی زبان اردو و مطالعات پاکستان در دانشگاه تهران، هر یک به زبان اردو برای حضار سخنرانی کردند.

اقبال لاهوری گویی مولوی روزگار ماست؛ ایرانی‌ترین غیرایرانی

در پایان این همایش نیز، به رسم قدردانی هدیه‌ای از طرف مؤسسه فرهنگی اکو به هر یک از اساتید حاضر در جلسه تقدیم شد.

۴ نمایش تازه در تماشاخانه ایران‌شهر به روی صحنه می‌رود