خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب – زینب رازدشت: برای توسعه صنایع خلاق و ایجاد اکوسیستم مناسب، نیاز است تمامی فعالان این حوزه از جمله اصناف و تشکل‌های مرتبط، تولیدکنندگان، شرکت‌های خلاق و فناور، صادرکنندگان، سرمایه‌گذاران و تأمین کنندگان مالی (بانک، صندوق‌ها و …)، نهادهای مرتبط حاکمیت (گمرک و...)، پارک‌های علم و فناوری، مراکز علمی و پژوهشی و... که در این زمینه فعالیت می‌کنند، در قالب یک شبکه منسجم همکاری کنند. در این مسیر، تعاملات بین‌المللی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و اتصال به شبکه‌های جهانی اولویت دارد.

به همین بهانه گفتگویی با عزیزاله جعفری معاون هماهنگی و توسعه پارک ملی علوم و فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی و مسئول دبیرخانه راه‌اندازی شهر جهانی نوآوری و فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی و خلاق ایران انجام داده‌ایم که بخش اول آن با عنوان «سهم ایران از صادرات جهانی صنایع خلاق ناچیز است» و بخش دوم آن با عنوان «فناوری نرم و صنایع خلاق؛ گنجینه‌ای بی‌پایان در چشم‌انداز کلان» منتشر شده است.

جعفری در بخش سوم این مصاحبه به اعلام آخرین اخبار شهر جهانی نوآوری و فناوری‌های نرم، صنایع فرهنگی و خلاق ایران پرداخت و توضیحاتی درباره آن ارائه کرد.

مشروح بخش سوم این گفتگو را در ادامه می‌خوانید؛

* شهر جهانی نوآوری و فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی و خلاق ایران هم اکنون در چه وضعیتی است؟

دهکده نوآوری و فناوری نرم، صنایع فرهنگی و خلاق که به‌عنوان یک ایده اولیه شروع شد، حالا به شهر جهانی نوآوری و فناوری تبدیل شده است. این تغییر نام توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی انجام شد؛ اما مأموریت اصلی یعنی تقویت صادرات صنایع فرهنگی خلاق و گسترش تعاملات و همکاری‌های بین‌المللی، بدون هیچ تغییری ادامه پیدا کرده است. تنها تفاوت در عنوان جدید آن است.

البته دهکده‌های نوآوری و فناوری همچنان باقی هستند، اما فعالیت‌شان به استان‌ها منتقل شده است. برنامه‌ریزی شده که شهر جهانی در تهران مستقر باشد و به موازات آن، دهکده‌های نوآوری و فناوری نیز در استان‌هایی که ظرفیت‌های لازم را دارند، ایجاد شوند. برای مثال، مشهد، اصفهان، تبریز و یزد از جمله استان‌هایی هستند که اولویت بالایی در این طرح دارند. برخی از این استان‌ها، مانند مشهد، حتی درخواست رسمی داده‌اند و اقداماتی از جمله انجام طرح‌های مطالعاتی و سایر فعالیت‌های مرتبط را پیش برده‌اند.

پیشنهاد مطرح‌شده این است که هر استان براساس توانمندی‌های خود، یک دهکده نوآوری و فناوری مستقل داشته باشد؛ البته این دهکده‌ها همگی زیرمجموعه شبکه کلی و هماهنگ شده‌ای خواهند بود که مستقر در تهران است.

در بلندمدت نیز هدف این است که این دهکده‌ها به مناطق ویژه اقتصادی برای صنایع خلاق و فرهنگی تبدیل شوند. برای مثال، مناطقی مثل مشهد یا تبریز با بهره‌گیری از ظرفیت‌های خود و همسایگان‌شان می‌توانند وارد این عرصه شوند. شبکه کلی مدیریت و هماهنگی نیز حفظ خواهد شد تا مسیر توسعه یکپارچه بماند.

با تشکیل هیئت امنا شهر جهانی نوآوری و فناوری‌های نرم، صنایع فرهنگی و خلاق ایران، روند مدیریت کلان توسعه اقتصاد، اشتغال و صادرات صنایع فرهنگی و خلاق ایران در سطح کشور مشخص می‌شود. با توجه به مزیت‌ها و پتانسیل‌های هر استان، بهتر است برخی از صنایع فرهنگی به صورت متمرکز به مناطق خاصی واگذار شوند. مثلاً بخشی از این صنایع می‌تواند در شهر مشهد، اصفهان یا سایر مراکز استان‌ها متمرکز باشد.

ایده و طرح راه‌اندازی شهر جهانی نوآوری و فناوری‌های نرم، صنایع فرهنگی و خلاق ایران، نخستین بار در جلسه شماره ۴۶۱ به تاریخ ۱۷ بهمن سال ۱۴۰۲ شورای معین شورای عالی انقلاب فرهنگی (بنا به پیشنهاد شورای هنر) تأیید و تصویب شد. طرح شهر جهانی نوآوری و فناوری پس از بحث و بررسی، در جلسه شماره ۸۹۶ به تاریخ ۲۴ بهمن سال ۱۴۰۳ شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب نهایی و قطعی رسید و اهداف و مأموریت‌های مشخصی برای آن در نظر گرفته شد.

این طرح با هدف ایجاد زیرساختی یکپارچه برای تجارت و صادرات کالاها و خدمات خلاق جمهوری اسلامی ایران طراحی و تصویب شده است. مأموریت اصلی آن شامل سازماندهی تولید، عرضه و بازاریابی کالاها و خدمات فرهنگی و خلاق در سطح کشور، ایجاد و تثبیت اشتغال در این حوزه و همچنین تقویت قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران است.

علاوه بر این، وظایف مشخصی نیز در قالب تبصره‌ها تعریف شده است. از جمله باید مجموعه مطالعات تکمیلی انجام شود. این مطالعات مربوط به بررسی هزینه‌ها، نیازمندی‌های زمین، فرآیند راه‌اندازی و ساختارهای تشکیلاتی مرتبط است. همچنین برنامه‌ریزی برای بهره‌گیری از تجربیات سایر کشورها نیز بخشی از این مطالعات خواهد بود.

اساسنامه این طرح باید نهایی و تصویب شود. مجموعه مطالعات گسترده‌ای در این زمینه انجام شده، به‌ویژه با محوریت موضوعات اقتصادی و صادراتی. مأموریت راهبری و مدیریت این مگا پروژه ملی و بین‌المللی نیز به پارک ملی علوم و فناوری نرم و صنایع فرهنگی جهاد دانشگاهی سپرده شده است.

ما بر اساس پیشنهاداتی که مطرح شد، فعالیت‌های لازم را انجام داده‌ایم. البته یکی از این‌ها، انتخاب و تخصیص زمین مورد نیاز برای شهر جهانی نوآوری و فناوری در شهر تهران است.گزینه‌های مختلفی از طریق نهادهای مختلف حاکمیت و بخشهای نیمه دولتی برای زمین مطرح شده و در حال مذاکره و نهایی کردن آن هستیم.

موضوع دیگر مرتبط با اساسنامه‌ای است که تهیه و به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارسال کرده‌ایم. تصویب این اساسنامه گام مهمی است، زیرا پس از آن تمام امور اجرایی پروژه مشخص و ساختارمند می‌شود. باید هیئت مدیره شکل بگیرد، مدیرعامل انتخاب شود و سپس کارهایی مانند آماده‌سازی زمین، ایجاد زیرساخت‌ها، جذب سرمایه‌گذار و استقرار نهایی عملیاتی شوند.

* آیا از استان‌های مختلف درخواست‌هایی داشته‌اید؟

در همین راستا، درخواست‌های مختلفی از استان‌های متعدد دریافت کرده‌ایم که در حال بررسی و پیگیری آن‌ها هستیم. ما براساس مبانی علمی و دانشی که مطالعه کردیم و تجربیات جهانی مشابه این حوزه را بررسی نمودیم، تلاش داریم با ایجاد این «شهر جهانی نوآوری و فناوری»، بستری برای توسعه فناوری‌های نرم، صنایع فرهنگی و خلاق جمهوری اسلامی ایران فراهم کنیم. هدف این است که طی چند سال آینده تحولی در حوزه اقتصاد، اشتغال و صادرات صنایع خلاق و فرهنگی کشور رقم بخورد که قطعاً این اتفاق خواهد افتاد.

در برخی حوزه‌ها، همکاری دولت و سایر نهادها ضروری است تا تغییرات مؤثری ایجاد شود. این موضوع به‌ویژه در صنایعی که به فناوری‌های نوظهور مانند هوش مصنوعی مرتبط هستند، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

نیاز مبرم به اسناد راهبردی در حوزه توسعه زیر شاخه‌های صنایع خلاق احساس می‌شود تا نقشه راه توسعه این حوزه‌ها مشخص گردد. به‌خصوص در زیرشاخه‌هایی با ابعاد هنری و فرهنگی، مفهوم نوآوری و فناوری باید به طور جدی وارد شود. یکی دیگر از ضرورت‌ها بررسی تجربیات جهانی و تطبیق آن‌ها با ظرفیت‌ها و توانایی‌های داخل کشور است تا بدانیم چگونه می‌توان در مسیر توسعه قدم برداشت برای نمونه، چند وقت پیش دولت ایالات متحده آمریکا اعلام کرد که قصد دارد ۵۰۰ میلیارد دلار برای توسعه هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری کند. همچنین رئیس جمهور فرانسه خبر از برنامه‌ریزی برای اختصاص ۱۰۹ میلیارد دلار در همین حوزه دارد. این‌ها نشان می‌دهد که یک نیاز اساسی شناسایی شده و کشورهای پیشرفته در حال اقدام جدی برای پاسخ به آن هستند.

در کشور ما نیز این نیاز شناسایی شده است. به‌عنوان جهاد دانشگاهی و پارک ملی علوم و فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی، مطالعات دقیق و جامعی انجام داده‌ایم و به این نتیجه رسیده‌ایم که برای تحقق این اهداف، سطح مداخلات دولت باید تعریف‌شده و محدود باشد.

* نقش دولت در این زمینه چیست؟

بر اساس پیش‌بینی‌های ما، نقش دولت در این فرآیند تهیه زمین و فراهم‌سازی زیرساخت‌های اولیه است، درحالی‌که سرمایه‌گذاری اصلی برعهده بخش خصوصی خواهد بود. این تصمیم بر اساس تجربه‌های گذشته دولت در اجرای پروژه‌ها و نیز محدودیت‌های اقتصادی اتخاذ شده است. بنابراین، پیشنهاد ما این است که اجرای پروژه‌ها کاملاً به بخش خصوصی واگذار شود تا بازدهی بهینه حاصل شود.

پارک ملی علوم و فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی جهاد دانشگاهی وظیفه راهبری و هدایت کلان این طرح را بر عهده دارد. ما برای این موضوع پهنه‌های مختلفی در نظر گرفته‌ایم که تاکنون حدود ۱۸ پهنه پیش‌بینی شده است. به عنوان نمونه، یکی از پهنه‌ها مختص مرکز نمایشگاهی و همایش‌های بین‌المللی، هتل‌ها و کریدور صادراتی است. در این میان، یکی از حوزه‌های اصلی، اقتصاد فرهنگ و هنر است که هسته‌ای مهم در این طرح محسوب می‌شود.

بخش دیگری به دانشگاه‌ها و پارک‌هایی اختصاص داده شده که در این مناطق مستقر خواهند شد و ظرفیت‌های قابل توجهی را ایجاد می‌کنند. همچنین پهنه‌ای برای حوزه مدل و لباس به‌عنوان یکی از محورها و حوزه‌های اقتصادی ما پیش‌بینی شده است. در بخش سرمایه‌گذاری نیز فضایی برای جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی در نظر گرفته شده است.

همچنین در حوزه تعاملات اقتصادی مبتنی بر فناوری نرم، دیجیتال و هوش مصنوعی برنامه‌ریزی‌های خاصی انجام شده است. مجموعه‌ای از شرکت‌ها در این پهنه‌ها یا مناطق مستقر خواهند شد که بخشی از آن‌ها شامل صنایع‌دستی و هنرهای تجسمی هستند. هدف ما ایجاد زیست‌بومی برای توسعه صادرات است که تمام بازیگران اصلی این حوزه—چه از بخش دولتی و چه خصوصی—در آن حضور داشته باشند. این زیست‌بوم قرار است به تسریع فرآیندها کمک کند، مدیریت مناسبی اعمال کرده و سیستم موجود را تقویت کند تا در آینده شاهد تحولات بزرگ‌تری باشیم.

* برای توسعه صنایع خلاق و ایجاد اکوسیستم مناسب چه باید کرد؟

برای توسعه صنایع خلاق و ایجاد اکوسیستم مناسب، نیاز است تمامی فعالان این حوزه از جمله اصناف و تشکل‌های مرتبط، تولیدکنندگان، شرکت‌های خلاق و فناور، صادرکنندگان، سرمایه‌گذاران و تأمین کنندگان مالی (بانک، صندوق‌ها و …)، نهادهای مرتبط حاکمیت (گمرک و...)، پارک‌های علم و فناوری، مراکز علمی و پژوهشی و... که در این زمینه فعالیت می‌کنند، در قالب یک شبکه منسجم همکاری کنند. در این مسیر، تعاملات بین‌المللی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و اتصال به شبکه‌های جهانی اولویت دارد. همچنین بررسی زنجیره ارزش و شناسایی نقاط ضعف، فرصتی برای اصلاح و ارتقاء فراهم می‌کند؛ از جمله در حوزه‌هایی مثل گمرکات، قوانین مالیاتی و تأمین بودجه.

این اکوسیستم تنها زمانی کارآمد خواهد بود که تمامی عوامل مورد نیاز برای رشد صنایع خلاق، همچون شبکه‌های ارتباطی جهانی، قوانین تسهیل‌شده و منابع پشتیبانی مناسب، به‌درستی تأمین شوند. نکته حیاتی این است که هر بخش از این زنجیره اگر دچار اختلال شود، روند توسعه ضعیف خواهد شد.

این ساختار در مناطقی مثل شهر تهران و برخی از مراکز استان‌های منتخب و مستعد شکل می‌گیرد. ظرفیت‌های بین‌المللی همچون رایزن‌های فرهنگی و سفارت‌خانه‌ها می‌توانند به‌عنوان هاب‌هایی برای تعاملات بین‌المللی عمل کنند. این مکان‌ها حتی قابلیت برگزاری نمایشگاه‌هایی به‌صورت هفتگی، ماهیانه یا دائمی را دارند. صنایع خلاق ایرانی با بهره‌گیری از این زیرساخت‌ها می‌توانند فرصت‌هایی برای حضور در بازارهای جهانی به دست آورند و فرهنگ و تمدن ایران را بیشتر نمایان کنند.

برای روشن شدن این موضوع می‌توان اکوسیستم را به یک موجود زنده تشبیه کرد؛ همان‌طور که یک گیاه برای رشد به آب، خاک مناسب، نور آفتاب و دمای مطلوب نیاز دارد، توسعه و رشد صنایع خلاق نیز نیازمند تأمین تمامی عناصر حیاتی است. اگر این شرایط به درستی فراهم شود، نه تنها این صنایع رشد کرده و بازار کار ایجاد می‌کنند، بلکه به افزایش تولید ناخالص داخلی و حضور ایران در عرصه بین‌المللی کمک می‌کنند.

این رویکرد نه تنها باعث بهره‌برداری از ظرفیت‌های داخلی می‌شود، بلکه امکان صادرات مجدد برای کالاها و خدمات صنایع خلاق کشورهای همسایه را نیز فراهم می‌آورد. نمونه موفق چنین مدلی را می‌توان در صنعت حمل و نقل هوایی امارات مشاهده کرد که به یکی از اصلی‌ترین هاب‌های منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل شده است. اگر این سازوکار در صنایع خلاق ایران ایجاد شود، مسیری برای صادرات کالاها و خدمات فرهنگی شکل می‌گیرد که ما آن را "کریدور و هاب صادراتی صنایع فرهنگی و خلاق ایران" نامیده‌ایم.

در نهایت، این اکوسیستم باید محلی برای استقرار شرکت‌های فناور و خلاق باشد که در حوزه اقتصاد فرهنگ و صنایع فرهنگی فعالیت دارند. پیش‌بینی شده است که بخش‌هایی مختص فروش و نمایش توانمندی‌های این شرکت‌ها تخصیص داده شود. هدف نهایی، ایجاد یک پلتفرم جامع برای هم‌افزایی میان فعالان داخلی و مشارکت با بازارهای جهانی است تا ارزش افزوده‌ای پایدار برای اقتصاد کشور ایجاد شود.

برای توسعه صادرات صنایع فرهنگی و خلاق ایران، تعاملات و همکاریهای بین‌المللی با شرکت‌ها و پلتفرم‌های عرضه و فروش جهانی کالا و خدمات از اولویت ویژه‌ای برخوردار است. این تعاملات اقتصادی ابتدا با همسایگان، سپس کشورهایی که بر اساس توافق‌نامه‌ها یا زمینه‌های فرهنگی مشترک، امکان تعامل بیشتری دارند، صورت می‌گیرد. در بررسی فعالیت‌های مرتبط با اعضای «بریکس»، اشاره شد که تعاملات با اعضای این گروه در حال شکل‌گیری است و برخی از کشورها نیز اعلام آمادگی کرده‌اند. تنها مانع، تصویب اساسنامه شهر جهانی نوآوری و فناوری در شورای عالی انقلاب فرهنگی است و به محض نهایی شدن، مقدمات اجرایی به سرعت فراهم خواهد شد.

مساحتی در حدود ۵۰ الی ۳۰۰ هکتار زمین برای ایجاد فضاهای کاربردی مختلف برای پهنه‌های مختلف اقتصادی شهر جهانی نوآوری و فناوری و دهکدههای استانی پیش‌بینی شده است. اگرچه حداقل مساحت ۵۰ هکتار در استان‌ها کفایت می‌کند، اما طرح اصلی برای حدود ۳۰۰ هکتار در شهر تهران تعریف شده که می‌تواند پاسخگوی توسعه آتی باشد. بخش‌های مختلف این زمین‌ها شامل پهنه یا محلی برای نمایش آیین‌ها، جشن‌ها، صنایع‌دستی، غذاهای محلی، سالن‌های سینما و تئاتر، و حتی امکاناتی برای برگزاری همایش‌ها طراحی شده است. همچنین بخشی یا پهنه‌ای برای معرفی آداب و رسوم کشورهای عضو بریکس و سایر کشورهای خارجی نیز اختصاص یافته تا تبادل فرهنگی میان کشورها تقویت شود.

همچنین از ظرفیت ایرانیان خارج از کشور که تعداد آن‌ها بین چهار تا ده میلیون نفر تخمین زده می‌شود، استفاده خواهد شد. براساس آمارها، این جامعه سرمایه‌ای حدود ۱۷۰۰ میلیارد دلار در اختیار دارد. ایده این است که تنها یک درصد این سرمایه‌ها وارد کشور شود که معادل ۱۷ میلیارد دلار خواهد بود. برای این منظور، فضایی به فعالیت کارآفرینان و سرمایه‌گذاران ایرانی خارج از کشور اختصاص خواهد یافت که می‌توانند نقش مهمی در توسعه صادرات صنایع فرهنگی و خلاق ایران ایفا کنند.

شهر جهانی نوآوری و فناوری به همراه دهکده‌های استانی، با هدف تبدیل شدن به یک مرکز چندمنظوره طراحی شده است؛ جایی برای تعاملات جهانی، تقویت اقتصاد داخلی و گسترش نفوذ فرهنگی ایران در سطح بین‌المللی است.

* فکر می‌کنید در سال ۱۴۰۴ شاهد اجرایی شدن این طرح باشیم؟

ان‌شاءالله از سال ۱۴۰۴ شاهد اجرایی شدن این طرح خواهیم بود. در واقع، به محض اینکه اساسنامه‌ای که به شورای عالی انقلاب فرهنگی پیشنهاد داده‌ایم به تصویب برسد، آغاز رسمی فعالیت‌های شهر جهانی شروع می‌شود. اقدامات اجرایی پیش‌بینی شده و ساختار و تشکیلات لازم مشخص شده‌اند. بازوی اجرایی آن نیز همانطور که اشاره کردم، پارک ملی علوم و فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی جهاد دانشگاهی است.

لازم است ما در حوزه‌های مختلف ورود کنیم و بازارهای بالقوه را بررسی کنیم. در حال حاضر، ایران با جمعیت نزدیک به ۹۰ میلیون نفر یکی از بازارهای اصلی داخلی محسوب می‌شود. اما اگر به بازارهای منطقه‌ای نگاه کنیم، ما ۱۵ کشور همسایه داریم که جمعیت مجموع آن‌ها حدود ۵۶۰ میلیون نفر است؛ این‌ها جزو اولویت‌های اصلی ما هستند. علاوه بر این، اعضای اکو با جمعیتی نزدیک به ۴۵۰ میلیون نفر و سپس کشورهای عضو بریکس که ما اخیراً به آن ملحق شده‌ایم با جمعیتی بیش از ۳ میلیارد نفر نیز از لایه‌های مهم بازارهای هدف هستند. همچنین کشورهای مسلمان با جمعیتی بیش از ۲ میلیارد نفر نیز از دیگر بازارهای مورد نظر ما خواهند بود، چراکه محصولات صنایع فرهنگی و خلاق ما ممکن است بسیار مورد استقبال این کشورها قرار می‌گیرند.

حالا اگر بخواهیم نگاهی به حجم سرمایه‌گذاری بیندازیم، طبق برآوردها، راه‌اندازی شهر جهانی حدود ۳۵۰ میلیون الی ۲ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری مورد نیاز است که عمدتاً از طریق بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران خارجی تامین خواهد شد. این پروژه به ایجاد اشتغال گسترده منجر می‌شود. معمولاً هر یک میلیارد دلار صادرات می‌تواند بین ۵۰ تا ۱۰۰ هزار شغل ایجاد کند، اما در حوزه صنایع خلاق این رقم احتمالاً نزدیک به ۱۰۰ هزار شغل خواهد بود، چون این صنعت برخلاف حوزه‌هایی مثل پتروشیمی یا نفت نیاز به سرمایه‌گذاری‌های سنگین ندارد.

همچنین برای مدیریت این شهر جهانی ساختاری حرفه‌ای تعریف شده است. ارکان اصلی آن شامل هیأت امنا، هیئت مدیره، مدیرعامل و بازرس قانونی خواهد بود. وزارتخانه‌هایی مانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، جهاد دانشگاهی و پارک ملی علوم و فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی نقش کلیدی در این پروژه خواهند داشت. علاوه بر این، وزارت عتف، وزارت صمت، سازمان برنامه و بودجه، معاونت علمی و فناوری و اتاق بازرگانی نیز برای پیشبرد امور مربوط به صادرات در این طرح مشارکت خواهند داشت. تمام نهادهای تأثیرگذار از جمله مجلس شورای اسلامی، دولت و وزارتخانه‌های مرتبط وظایف مشخصی دارند: از صدور مجوزها گرفته تا حمایت مالی و فراهم کردن زمین مناسب برای ایجاد زیرساخت‌ها.

ما کار روی پلتفرم‌های مختلف مرتبط با صنایع فرهنگی و خلاق را آغاز کرده‌ایم و یکی از اولویت‌های اصلی ما برای سال آینده این است که شرکت‌ها و پلتفرم‌های فعال در حوزه صادرات صنایع خلاق را شناسایی کنیم. در واقع، این می‌تواند نوعی فراخوان باشد برای تمام شرکت‌ها و پلتفرم‌هایی که در این حوزه فعالیت دارند تا همکاری مشترکی را با آن‌ها شکل دهیم. پارک ملی علوم و فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی جهاد دانشگاهی نیز با تمام ظرفیت‌های خود برای کمک به پیشرفت این شرکت‌ها وارد عمل خواهد شد. هدف این است که همزمان با توسعه شهر جهانی، فعالیت‌های این مجموعه‌ها گسترش یابد و رونق پیدا کند.

در این مسیر، تلاش ما بر ایجاد تعامل و انعقاد تفاهم‌نامه با این شرکت‌ها و پلتفرم‌ها متمرکز است. همچنین، در سطح بعدی، به فکر همکاری با تشکل‌ها، اصناف و نهادهای مرتبط هستیم. به طور خاص، مثلاً در صنعت سینما، وضعیت فعلی نشان می‌دهد با پیشرفت هوش مصنوعی و فناوری، سیستم‌های قبلی دیگر پاسخگو نیستند. خانه سینما نیز اعلام کرده که مدل‌های سنتی تولید فیلم دیگر جواب نمی‌دهند و باید مرکزی برای استفاده از فناوری‌های نوین و بهره‌مندی از تجربیات جهانی ایجاد شود.

* در این زمینه نیازمند چه حمایت‌هایی هستیم؟

در سطح حاکمیت، از مجلس شورای اسلامی گرفته تا دولت و وزارتخانه‌ها، مذاکراتی برای تأمین و تخصیص اعتبارات و زمین مورد نیاز را آغاز کرده‌ایم تا حمایت‌های لازم را جلب کنیم. هرچند به این حمایت‌ها وابسته نیستیم و از لایه‌های مختلف کار خود را شروع کرده‌ایم.

برای تقویت این فرآیند، نمونه‌هایی از پروژه‌های مشابه جهانی را بررسی کرده‌ایم که پیشگامان تحولات اقتصادی و فناوری بوده‌اند. یکی از این نمونه‌ها سیلیکون‌ولی در ایالت کالیفرنیای آمریکاست که فعالیت خود را از دهه ۱۹۵۰ آغاز کرد. آن‌ها با ایجاد مرکز نوآوری و تحول اقتصادی توانستند پیشرفت چشمگیری داشته باشند. امروزه بیش از ۶۷ هزار هکتار زمین در اختیار این منطقه قرار دارد و شرکت‌های بزرگی همچون اپل، گوگل و فیسبوک یا در آن‌جا تأسیس شده‌اند یا بخش‌هایی از فعالیت خود را به آن اختصاص داده‌اند.

نمونه دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد «شهر رسانه‌ای» در انگلیس است که در سال ۲۰۰۰ بنیان‌گذاری شد. این پروژه با تخصیص ۲۰۰ هکتار زمین به مجموعه‌هایی مانند بی‌بی‌سی و آی‌تی‌وی شکل گرفت و به سرعت به یکی از مراکز مهم رسانه‌ای اروپا تبدیل شد.

پروژه ما نیز قرار است با تمرکز لیزری بر صادرات کالاها و خدمات صنایع فرهنگی و خلاق، یک جهش قابل توجه‌ای ایجاد کند. بررسی‌ها نشان می‌دهد کشورهایی که توانسته‌اند توسعه اقتصادی جهشی داشته باشند، معمولاً بر یک یا چند حوزه اقتصادی دارای مزیت‌های برجسته به صورت ویژه تمرکز کرده‌اند. امیدواریم این شیوه نیز بتواند موفقیت پروژه ما را تضمین کند.

در سال ۱۹۹۹، دبی اقدام به تأسیس یک شهر اینترنتی (دبی اینترنت سیتی) با هدف تبدیل شدن به یک قطب فناوری در منطقه خاورمیانه کرد. در شهر اینترنتی دبی بیش از ۸۵۰ شرکت، از جمله ۲۰۰ شرکت بین‌المللی برجسته، مشغول فعالیت هستند. این شهر اینترنتی یکی از نمونه‌های موفق در حوزه فناوری و نوآوری است که نشان‌دهنده اهمیت ایجاد زیرساخت‌های پایدار و متمرکز در این زمینه می‌باشد.

از سوی دیگر، شهر هوشمند سونگدو کره جنوبی نیز در مساحتی حدود ۱۵۰۰ هکتار تأسیس شده و با در اختیار داشتن زیرساخت‌های پیشرفته دیجیتال، به طور جدی کیفیت زندگی و نوآوری را ارتقا داده است. سنگاپور هم که از دهه ۱۹۹۰ پروژه شهر علمی خود را استارت زد، توانسته دستاوردهای بزرگی در حوزه فناوری و نوآوری داشته باشد. حتی هندوستان هم با تأسیس شهر رسانه‌ای در سال ۲۰۰۰ موفق شده صنعت سینمای خود را توسعه دهد و از نتایج آن بهره‌برداری کند. همچنین ۳۴۳ منطقه فرهنگی منحصر به فرد در سراسر ایالات متحده آمریکا (با تمر کز در ۱۸ ایالت) برای توسعه اقتصادی و ایجاد هم‌افزایی بین هنر و سایر مشاغل، بهبود کیفیت زندگی برای ساکنان، جذب گردشگری و ایجاد غرور ملی شکل گرفته و در حال فعالیت است.

اما در کشور ما هنوز گام جدی برای توسعه صنایع فرهنگی و خلاق برداشته نشده است. علی‌رغم فرصت‌ها و ظرفیت‌های موجود، مشکلاتی مانند در اولویت نبودن اقتصاد، اشتغال و صادرات صنایع فرهنگی و خلاق در نگاه و اندیشه تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیرندگان کلان کشور، پراکندگی فعالیت‌ها، نبود تمرکز و موازی‌کاری، توسعه در این حوزه را دچار چالش کرده است. بسیاری از نهادهای فعال در این عرصه به‌طور جداگانه و بدون هماهنگی عمل می‌کنند، که این موضوع باعث کاهش اثربخشی کلی شده است.

تجربه جهانی گویای آن است که دولت‌ها نقش تسهیلگر دارند و اجرای پروژه‌ها باید توسط بخش خصوصی هدایت شود. بنابراین، ضروری است که ظرفیت‌های موجود کشور تجمیع شوند و یک نهاد توسعه‌گر برای هدایت فعالیت‌ها شکل گیرد. شهر جهانی نوآوری و فناوری می‌تواند به‌عنوان یک نقطه شروع برای انسجام‌بخشی به سیاست‌ها و اقدامات حوزه صادرات صنایع فرهنگی و خلاق عمل کرده و سپس نتایج آن به سایر استان‌ها گسترش یابد.

دهکده نوآوری و فناوری نرم، صنایع فرهنگی و خلاق که به‌عنوان یک ایده اولیه شروع شد، حالا به شهر جهانی نوآوری و فناوری تبدیل شده است. این تغییر نام توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی انجام شد؛ اما مأموریت اصلی یعنی تقویت صادرات صنایع فرهنگی خلاق و گسترش تعاملات و همکاری‌های بین‌المللی، بدون هیچ تغییری ادامه پیدا کرده است. تنها تفاوت در عنوان جدید آن است در ابتدای کار، کسی به ما مأموریتی مستقیم نداد، اما ماهیت جهاد دانشگاهی، که یکی از وظایفش بررسی و پیگیری امور بر زمین مانده حاکمیت است، ما را سوق داد تا وارد این حوزه شویم. یکی از نمونه‌های موفق این تلاش، ایجاد همین پارک علم و فناوری بود که در قالب ایده‌ای دانشگاهی شکل گرفت و با حمایت‌های لازم به نتیجه رسید. اکنون اگر نظام حاکمیت بخواهد از ما حمایت یا همکاری داشته باشد، می‌توانیم کارها را با تمرکز بیشتری پیش ببریم. حتی در نبود چنین حمایتی، ما متوقف نمی‌شویم و مسیر خودمان را ادامه خواهیم داد. هدف این است که با شکل‌گیری یک نهاد متمرکز یا غیرمتمرکز، کارها به سرانجام برسد.
تصمیم جهاد دانشگاهی و پارک ملی علوم و فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی برای پیگیری این پروژه نیز گامی رو به جلو است. به هر صورت، ترجیح داریم که این فرآیند با هماهنگی و برنامه‌ریزی بهتر انجام شود.

بر اساس مطالعات انجام‌شده، بسیاری از کشورهای جهان برای توسعه علم و فناوری خود اسناد ملی تهیه می‌کنند و سپس این اسناد را به لایه‌های بیشتر تفکیک کرده و برای حوزه‌های خاص مانند صنایع خلاق متناسب‌سازی می‌کنند. برای مثال، چین علاوه بر سند ملی توسعه نوآوری، اسناد جداگانه‌ای برای زیرشاخه‌هایی نظیر انیمیشن، بازی‌های دیجیتال، صنعت چاپ، سینما و تلویزیون تدوین کرده است. همچنین در سطح ایالتی یا استانی نیز متناسب با ظرفیت‌ها برنامه‌ریزی جداگانه‌ای صورت می‌گیرد.

متأسفانه یکی از خلأهای موجود در کشور ما نبود چنین نظام مدونی است. نیاز مبرم به اسناد راهبردی در حوزه توسعه زیر شاخه‌های صنایع خلاق احساس می‌شود تا نقشه راه توسعه این حوزه‌ها مشخص گردد. به‌خصوص در زیرشاخه‌هایی با ابعاد هنری و فرهنگی، مفهوم نوآوری و فناوری باید به طور جدی وارد شود. یکی دیگر از ضرورت‌ها بررسی تجربیات جهانی و تطبیق آن‌ها با ظرفیت‌ها و توانایی‌های داخل کشور است تا بدانیم چگونه می‌توان در مسیر توسعه قدم برداشت.

ایران و تامین مالی خارجی؛چه کنیم تا رشد اقتصاد محقق شود؟