ترکیه در سال‌های اخیر به‌طور فزاینده‌ای در قاره آفریقا حضور یافته است، اما این نفوذ نه‌تنها به توسعه و همکاری متقابل منجر نشده، بلکه سیاست‌های استعماری جدیدی را رقم زده است. از سوءاستفاده از منابع طبیعی گرفته تا بهره‌گیری از مزدوران جنگی، آنکارا رویکردی فرصت‌طلبانه و سلطه‌جویانه را دنبال می‌کند که پیامد‌های ناگواری برای کشور‌های آفریقایی به همراه دارد.

در حالی که بسیاری از قدرت‌های جهانی برای کسب نفوذ در آفریقا رقابت می‌کنند، ترکیه نیز در این مسیر به‌عنوان یک بازیگر نوظهور ظاهر شده است. اما برخلاف ادعای همکاری و توسعه، آنکارا رویکردی مبتنی بر بهره‌کشی و تأمین منافع اقتصادی و ژئوپلیتیکی خود اتخاذ کرده است. از قرارداد‌های تجاری یک‌جانبه گرفته تا حمایت از نیرو‌های شبه‌نظامی، سیاست‌های ترکیه در آفریقا را می‌توان نوعی استعمار نوین دانست که هدف آن، کنترل منابع طبیعی، گسترش نفوذ نظامی و بهره‌برداری از بحران‌های سیاسی قاره است.

بهره‌کشی اقتصادی و استثمار منابع آفریقا

یکی از اهداف اصلی ترکیه در آفریقا، دستیابی به منابع طبیعی این قاره است. در حالی که ترکیه تنها ۲۵ درصد از نیاز‌های انرژی خود را تولید می‌کند، سیاست‌های آنکارا به گونه‌ای طراحی شده‌اند که کشور‌های آفریقایی را به تأمین‌کنندگان مواد خام برای صنایع و نیاز‌های انرژی ترکیه تبدیل کنند. این موضوع در سرمایه‌گذاری ترکیه در معادن اورانیوم نیجر، طلا در بورکینافاسو و نفت در سومالی کاملاً مشهود است.

اما مشکل اینجاست که بسیاری از این منابع در مناطق بی‌ثبات و جنگ‌زده قرار دارند و سرمایه‌گذاری ترکیه نه‌تنها کمکی به حل این بحران‌ها نمی‌کند، بلکه باعث تشدید درگیری‌های محلی می‌شود. در موارد متعددی، ترکیه برای حفظ دسترسی خود به این منابع، از گروه‌های مسلح محلی حمایت کرده یا با دولت‌های غیردموکراتیک و نظامی توافق‌هایی انجام داده است که در نهایت مردم بومی را از بهره‌برداری از ثروت‌های ملی خود محروم می‌کند.

مزدوران جنگی و مداخله نظامی در آفریقا

حضور نظامی ترکیه در آفریقا فراتر از فروش سلاح است. شرکت نظامی خصوصی سادات که به‌عنوان نسخه ترکیه‌ای گروه واگنر روسیه شناخته می‌شود، در بسیاری از کشور‌های آفریقایی نقش مخربی ایفا می‌کند. این گروه که مستقیماً به دولت ترکیه وابسته است، در لیبی، نیجر، بورکینافاسو و سومالی حضور دارد و از مزدوران سوری برای انجام مأموریت‌های نظامی استفاده می‌کند.

در لیبی، سادات نه‌تنها از گروه‌های شبه‌نظامی حمایت کرده بلکه در آموزش و تأمین مالی هزاران جنگجوی سوری برای جنگ در این کشور نقش داشته است. در نیجر، گزارش‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه مزدوران تحت فرمان سادات از معادن طلا و تأسیسات انرژی محافظت می‌کنند، در حالی که مردم محلی در فقر و محرومیت به سر می‌برند.

آنکارا همچنین از حضور نظامی خود به‌عنوان ابزاری برای نفوذ سیاسی استفاده می‌کند. پایگاه نظامی ترکیه در سومالی که یکی از بزرگ‌ترین پایگاه‌های آن در خارج از کشور محسوب می‌شود، عملاً این کشور را به یک منطقه تحت کنترل آنکارا تبدیل کرده است. ترکیه از این پایگاه برای آموزش نیرو‌های نظامی سومالی و مداخله در سیاست داخلی این کشور استفاده می‌کند، بدون اینکه کمکی به حل مشکلات اساسی مانند تروریسم و فقر کرده باشد.

صادرات سلاح: ترکیه، تأمین‌کننده جنگ در آفریقا

در سال‌های اخیر، ترکیه به چهارمین صادرکننده بزرگ سلاح به کشور‌های آفریقایی تبدیل شده است. این کشور به‌طور گسترده‌ای از فروش پهپاد‌های بایراقدار TB۲ به حکومت‌های نظامی نیجر، مالی و بورکینافاسو بهره‌برداری کرده است. اما این فروش‌های تسلیحاتی نه‌تنها به بهبود امنیت در این کشور‌ها منجر نشده، بلکه باعث افزایش حملات هوایی علیه غیرنظامیان شده است.

حضور ترکیه در بازار تسلیحاتی آفریقا عمدتاً بر پایه نیاز حکومت‌های استبدادی برای سرکوب مخالفان داخلی است. ارتش مالی، که از ترکیه پهپاد‌های بایراقدار دریافت کرده، این تجهیزات را برای حمله به مخالفان سیاسی و حتی غیرنظامیان استفاده کرده است. در یک حمله هوایی در منطقه کیدال، پهپاد‌های ساخت ترکیه موجب کشته شدن ۱۴ نفر از جمله کودکان شدند.

گروه‌های تروریستی نیز از این تحولات بی‌نصیب نمانده‌اند. جهادگرایان وابسته به القاعده و داعش در منطقه ساحل، ترکیه را به‌عنوان دشمن جدید معرفی کرده‌اند و هشدار داده‌اند که اهداف ترکیه‌ای را مورد حمله قرار خواهند داد. این تهدیدات می‌تواند امنیت شهروندان و سرمایه‌گذاری‌های ترکیه در آفریقا را با چالش جدی مواجه کند.

استعمار نوین ترکیه در آفریقا

آنکارا با استفاده از دیپلماسی اقتصادی، مداخله نظامی و صادرات تسلیحات، در تلاش است تا جایگاه خود را به‌عنوان یک قدرت کلیدی در آفریقا تثبیت کند. اما این سیاست‌ها نه‌تنها به توسعه آفریقا کمک نکرده بلکه موجب تشدید درگیری‌های داخلی، غارت منابع طبیعی و افزایش سرکوب مردم محلی شده است. برخلاف ادعای ترکیه مبنی بر ارائه یک مدل همکاری متقابل، سیاست‌های این کشور بیشتر شبیه نسخه‌ای جدید از استعمار است که این بار نه با اشغالگری مستقیم، بلکه از طریق تسلط اقتصادی و نظامی اعمال می‌شود.

اگر این روند ادامه یابد، ترکیه نه‌تنها در آفریقا با چالش‌های امنیتی و دیپلماتیک بیشتری روبه‌رو خواهد شد، بلکه در صحنه بین‌المللی نیز به‌عنوان یک بازیگر فرصت‌طلب و مداخله‌گر شناخته خواهد شد. سوال اصلی این است که آیا کشور‌های آفریقایی در برابر این نفوذ مقاومتی نشان خواهند داد یا مانند گذشته، قربانی سیاست‌های قدرت‌های خارجی خواهند شد؟

منبع: موسسه فارن پالیسی

سیاست‌های استعماری نوین ترکیه در آفریقا: نفوذی با اهداف پنهان