به گزارش خبرگزاری آنا، تصویر ماهواره‌ای منتشر شده در تاریخ ۱۲ اسفند سال جاری نشان می‌دهد طالبان به‌جای رهاسازی حقابه ایران، آب بند کمالخان را همچنان به سوی شوره‌زار گودزره در افغانستان منحرف می‌کند.

طالبان از زمان قدرت گرفتن دوباره در افغانستان، از رهاسازی حقابه رودخانه هیرمند خودداری کرده و این مسئله به یکی از موضوعات مهم در تنش‌های میان تهران و کابل در سه سال اخیر تبدیل شده است.

یک مناقشه تاریخی

باید گفت که اختلاف‌های میان ایران و افغانستان بر سر آب «هیرمند» تاریخی دورودراز دارد. دست‌کم می‌توان رد آن را تا اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم دنبال کرد؛ زمانی که بزرگ‌ترین بازیگری که در این زمینه سیاست‌گذاری می‌کرد نه دولت ایران بود و نه دولت افغانستان، بلکه دولت بریتانیا بود.

رهبران سیاسی افغانستان از آغاز قرن بیستم استفاده از آب هیرمند را «حق انحصاری» افغانستان دانسته‌اند درحالی‌که طبق حکمیت «گلداسمیت» (۱۲۸۵/ ۱۸۷۲) مرز‌های دلتای هیرمند روی شاخه اصلی رود بود.

گذشته از این، حکمیت اسمیت ظالمانه توصیف می‌شود، زیرا سرهنگ «مک ماهون» نیز تنها یک‌سوم حقابه رود هیرمند را به‌طرف ایرانی اختصاص داد. باوجوداین، افغانستان در دوره‌های «ثبات سیاسی» خود از دادن همان حقابه اندک نیز خودداری کرده است.

یادداشت ۲۵ سپتامبر ۱۹۰۴ سرهنگ مک ماهون حاکی از این بود که دولت افغانستان اصولاً نمی‌پذیرد که اختلافی بر سر مسئله تقسیم آب وجود دارد؛ زیرا معتقد است که موقعیت جغرافیایی، آنان را تنها صاحبان «سراسر هیرمند» می‌داند. این رویکرد باب هر نوع مذاکره در خصوص تقسیم آب را بسته است.

افغانستان سال‌هاست از آزادسازی حقابه رودخانه مرزی هیرمند سر باز می‌زند. بااینکه مقامات افغانستان، آزادسازی حقابه رودخانه هیرمند را به بارندگی‌های مناسب مشروط کرده‌اند و باوجود بارش‌های فرا نرمال در این کشور، نه تنها حقابه ایران از رودخانه هیرمند آزاد نشده، بلکه افغانستان با استفاده از بند‌های کوچک و متعدد انتقال و انحراف آب، مانع از جاری شدن رودخانه به پایین دست حوضه آبریز هیرمند در ایران می‌شود.

بند انحرافی کمال‌خان، زنگ خطر بحران آب

اما پرداخت حقابه بر اساس معاهده سال ۱۳۵۱ تعریف مشخصی دارد و آزادسازی سیلاب سرشکن از سد‌های بالادست که محدود به یکی دو نوبت در سال است، به معنای عمل افغانستان به تعهدات قانونی‌اش درزمینهٔ پرداخت حقابه هیرمند نیست.

مقامات حکومت طالبان همواره خشک‌سالی و کمبود آب در رودخانه هیرمند و سد‌های بالادست را علت عدم رهاسازی حقابه هیرمند اعلام می‌کنند و از بهمن سال ۹۹ با آبگیری بند انحرافی کمال‌خان، زنگ خطر بحران آب در منطقه به‌صدا درآمد.

سامانه انحرافی بند کمال‌خان به‌گونه‌ای طراحی شده که پس از تکمیل مخزن ۵۲ میلیون مترمکعبی، در صورت باز بودن تمامی دریچه‌های بند، توان عبور حدود ۴۰۰ مترمکعب بر ثانیه را دارد و اگر سیلابی با دبی بیش از این میزان جاری شود، وارد سرریز یا ساحل سمت چپ شده و پس از عبور از سد قلعه افضل به سمت شوره‌زار گودزره منحرف می‌شود.

مکانیزم عمل سامانه انحرافی بند کمال‌خان باعث شده که ایران طی سه سال گذشته حقابه‌اش را دریافت نکند و فقط در سال ۱۴۰۱ حدود ۲ میلیارد مترمکعب آب رودخانه هیرمند به سمت گودزره منحرف شد.

هم‌اکنون شاهد بارش بی‌سابقه‌ای در سرچشمه‌های حوضه آبریز هیرمند هستیم؛ به‌گونه‌ای که سد کجکی پس از حدود ۷۰ سال سرریز شده، تمام رود‌های افغانستان طغیان کرده و باعث ایجاد تلفات جانی و مالی شده است.

میزان دبی سیلاب‌های عظیم رودخانه هیرمند در سنوات گذشته رقم ۳ هزار مترمکعب بر ثانیه را ثبت کرده و در سالیان نه‌چندان دور شاهد سیلاب‌هایی به میزان ۶ هزار مترمکعب بودیم.

تنش آبی به‌عنوان اهرم فشار سیاسی

مقامات طالبان ازجمله وزیر آب و انرژی این کشور در حالی به مقامات ایرانی اطمینان داده‌اند که حتی یک قطره آب به سمت گودزره نرود که دریچه‌های بند کمال‌خان گنجایش عبور یک‌هشتم حجم سیلاب‌های هیرمند را دارد و طبق طراحی سامانه انحرافی این بند، سیلاب‌ها در مسیر طبیعی رودخانه هیرمند جریان پیدا نخواهد کرد و به سمت بیابان لم‌یزرع گودزره منحرف می‌شود.

در دوره جمهوریت، بند کمال‌خان با اهداف واهی تولید برق، توسعه کشاورزی و هدف واهی و بلندپروازانه احیای ۴۹ هزار هکتار از اراضی گودزره احداث شد، اما درواقع در راستای سیاست‌های آمریکا برای افزایش میزان تنش آبی منطقه سیستان و فشار سیاسی بر جمهوری اسلامی به بهره‌برداری رسید.

طفره طالبان از اصلاح بند کمال خان

پس از تسلط طالبان بر افغانستان به‌رغم اعطای امتیازات سیاسی و اقتصادی از جانب ایران مانند تأمین کالا‌های اساسی، در اختیار قرار دادن راه دسترسی، واگذاری سفارت افغانستان در تهران به آنها، سرمایه‌گذاری‌های ایران در آن کشور و...، اما افغانستان هیچ گام عملی برای اصلاح سامانه انحرافی بند کمال‌خان برنداشت و در یکی از جلسات با طرف ایرانی، عنوان کرد که بند کمال‌خان یک پروژه زیربنایی است و با اصلاح آن موافقت نمی‌کند.

این در حالی است که طالبان در دیدار اخیر خود با وزیر امور خارجه ایران اظهار کرده بودند که وظیفه انسانی و شرعی حکم می‌کند که حقابه کشور همسایه را بپردازند.

در جریان این سفر، ملا محمد حسن، نخست‌وزیر طالبان، به آقای عراقچی گفت که خشک‌سالی امسال به دریای هلمند آسیب رسانده، اما طالبان به تعهدات خود در قبال تأمین حقابه ایران پایبند است.

انتهای پیام/

سرپرست دانشگاه علم و صنعت ایران منصوب شد