در گذشته مراسم تدفین اغلب به‌صورت سنتی برگزار می‌شد و هزینه‌ها، در میان بستگان و جامعه تقسیم می‌شد، اما امروزه، با تغییرات اجتماعی و اقتصادی، حتی هزینه‌های پس از مرگ نیز برای بسیاری از خانواده‌ها سنگین شده است. در این میان، پدیده‌ای جدید درحال گسترش است: سنگ‌قبر قسطی. این مسئله تنها یک تغییر در مدل پرداخت نیست، بلکه بازتابی از وضعیت اقتصادی، تغییرات فرهنگی و حتی تحولات اجتماعی در جامعه است. این در حالی است که خرید سنگ‌قبر گران ضروری نیست و می‌توان به‌جای خرید قسطی و فشار به منابع مالی، گزینه‌های دیگری را در نظر گرفت.

چشم‌وهم‌چشمی سنگ قبر

فضای مجازی نیز به بستری برای تبلیغات این خدمات تبدیل شده است. کافی است سری به صفحات اینستاگرام و سایت‌های فروش سنگ‌قبر بزنید تا با عباراتی مانند «سنگ‌قبر لوکس قسطی»، «بهترین طراحی سنگ‌قبر در اقساط بلندمدت» و «پرداخت ماهانه بدون سود» مواجه شوید.

تجملات به سنگ‌قبر رسیده

رضایی، یکی از قدیمی‌ترین فروشندگان سنگ قبر در بهشت‌زهرا (س)، با چهره‌ای متفکر به سنگ‌های چیده‌شده در مغازه‌اش نگاه می‌کند و می‌گوید: اگر ۱۰سال پیش کسی از ما درباره فروش قسطی می‌پرسید، تعجب می‌کردیم، اما حالا از هر ۱۰مشتری، حداقل ۶نفر دنبال شرایط اقساطی هستند. اما نکته اینجاست که از این ۶نفر حداقل چهار نفر آنها به‌دنبال سنگ‌قبر فانتزی یا گران‌قیمت هستند و این نشان می‌دهد که تجملات حتی به سنگ‌قبر‌ها هم رسیده است. سنگ‌قبر‌هایی که شاید بعد از گذشت چهار تا پنج‌سال از مرگ متوفی حتی یک‌بار هم شسته نمی‌شوند و خانواده‌ها به عزیز ازدست‌رفته خود حتی سر هم نمی‌زنند.

او ادامه می‌دهد: اما بعضی خانواده‌ها حتی برای هزینه‌های اولیه کفن و دفن هم دچار مشکل‌اند. وقتی قیمت یک سنگ‌قبر متوسط به چندین میلیون تومان رسیده، چطور انتظار داریم که مردم بتوانند این هزینه را یکجا پرداخت کنند؟ اما باز هم سنگ‌قبر می‌خرند.

در مغازه‌ای دیگر، صادقی که سال‌هاست در این حوزه فعالیت دارد، توضیح می‌دهد که روش‌های پرداخت سنگ‌قبر به‌مرورزمان تغییر کرده است: «قبلا فقط نقدی می‌فروختیم، اما الان روش‌های مختلفی را در نظر گرفته‌ایم. برخی مشتری‌ها یک‌سوم مبلغ را ابتدا پرداخت می‌کنند و بقیه را در چند قسط، برخی هم به‌طور کامل قسطی خرید می‌کنند. گاهی مشتری‌ها سنگ‌قبر‌های گرانقیمتی را انتخاب می‌کنند که قیمتشان چندین ده میلیون است و به همین دلیل خرید برای آنها دشوار است.»

تجملات برای‌مان مهم است

خانواده‌ها چه می‌گویند؟ «حتی بعد از مرگ هم باید بدهکار باشیم؟» خانم احمدی، زنی که به‌تازگی همسرش را از دست داده است، اشک‌هایش را پاک می‌کند و می‌گوید: بعد از مراسم، برای خرید سنگ‌قبر آمدم. وقتی قیمت‌ها را دیدم، شوکه شدم. متاسفانه در فامیل ما به تجملات اهمیت زیادی می‌دهند و اگر سنگ‌قبر فاخری برای شوهرم انتخاب نکنیم، همه فکر می‌کنند من به او اهمیت نداده‌ام. بسیاری از اعضای فامیل نمی‌دانند که شرایط مالی ما چگونه است و به همین دلیل مجبوریم سنگ قبر را قسطی تهیه کنیم.

نوری، مردی ۵۵ساله که برای مادرش به‌دنبال سنگ قبر آمده، با ناراحتی می‌گوید: ما همیشه فکر می‌کردیم هزینه‌های زندگی سخت است، اما هیچ‌وقت فکر نمی‌کردم هزینه‌های مرگ هم این‌قدر سنگین باشد! انگار حتی بعد از مرگ هم باید بدهکار بمانیم. قیمت سنگ‌ها خیلی گران است و نمی‌توان سنگ نامرغوب برای قبر تهیه کرد و برای همین اگر هم بخواهیم سنگ خوب بخریم قیمتش بالاست و نمی‌توانیم هزینه آن را بپردازیم.

بازاری که به‌سرعت درحال‌رشد است

فروشندگان سنگ‌قبر می‌گویند که تقاضا برای خرید اقساطی، طی چند سال اخیر افزایش چشمگیری داشته است. برخی شرکت‌ها حتی پیشنهاد‌هایی مانند پرداخت با چک‌های بلندمدت یا قرارداد‌های ویژه برای خانواده‌های کم‌درآمد را مطرح کرده‌اند. برخی دیگر نیز طرح‌های بیمه‌ای برای پوشش هزینه‌های تدفین ارائه داده‌اند.

نکته اینجاست که سنگ قبر به‌عنوان یک نشانه و علامت یادبود از عزیزان ازدست‌رفته، از جنبه‌های معنوی و فرهنگی اهمیت دارد. اما این اهمیت به معنای الزام به خرید سنگ قبر گران‌قیمت نیست. بسیاری از خانواده‌ها برای نشان‌دادن احترام به درگذشته، سنگ‌قبر‌های ساده‌تر با قیمت‌های معقول و مناسب می‌خرند. در بسیاری از موارد، سنگ قبر‌های ساده و کم‌هزینه هم می‌توانند نماد محبت و یادآوری باشد. این در حالی است که در بازار سنگ‌قبر، انواع مختلفی از سنگ‌ها با قیمت‌های مختلف وجود دارند. انتخاب سنگ‌های با کیفیت مناسب ولی قیمت پایین‌تر، می‌تواند گزینه‌ای منطقی باشد. همچنین، بسیاری از افراد برای طراحی سنگ قبر از طرح‌های ساده و بدون تزیینات پیچیده استفاده می‌کنند که هزینه را کاهش می‌دهد.

باید نگران شویم

پدیده سنگ‌قبر قسطی، تنها نشانه‌ای از تغییر روش‌های پرداخت نیست، بلکه بازتابی از مشکلات اقتصادی، تغییرات فرهنگی و حتی تحولات اجتماعی است. این روند نشان می‌دهد که هزینه‌های زندگی تا جایی افزایش یافته که مردم دیگر حتی برای مراسم تدفین عزیزانشان نیز نیاز به کمک مالی و پرداخت اقساطی دارند.

از سوی دیگر، این موضوع می‌تواند زنگ خطری باشد که نشان دهد نگرش جامعه نسبت‌به مرگ و سوگواری نیز درحال تغییر است. اگر در گذشته، مراسم سوگواری بر پایه همدلی و حمایت اجتماعی برگزار می‌شد، امروز به‌نوعی به یک صنعت تبدیل شده که قوانین بازار بر آن حاکم است.

علیرضا شریفی یزدی، جامعه‌شناس با اشاره به پدیده خرید سنگ‌قبر قسطی این موضوع را علاوه‌بر اینکه نشانه فشار بر طبقه پایین می‌داند این موضوع را به تغییرات فرهنگی و اجتماعی و نوعی چشم‌وهم‌چشمی برای خانواده‌ها عنوان می‌کند.

او به آگاه می‌گوید: درواقع، خرید سنگ‌قبر قسطی و تمایل به تجملات در این زمینه، نشان‌دهنده یک تغییر در نگرش جامعه است. در گذشته، سنگ‌قبر بیشتر به‌عنوان یک نماد ساده از احترام و یادبود برای عزیزان ازدست‌رفته دیده می‌شد. اما امروزه، باتوجه‌به وضعیت اقتصادی و فرهنگی، شاهد تغییراتی در نوع نگرش‌ها هستیم. برخی از خانواده‌ها تمایل دارند با خرید سنگ قبر‌های گران‌قیمت و تزیینات اضافی، نشان دهند که به درگذشته احترام زیادی قائل هستند. این تمایل به تجمل، بیشتر از جنبه اجتماعی و رقابتی ناشی می‌شود تا از یک ضرورت فرهنگی یا مذهبی. در واقع، در برخی جوامع، این نوع رفتار‌ها به‌نوعی وضعیت اجتماعی و اقتصادی فرد را نمایش‌می‌دهند.

رقابت‌های نانوشته

این پژوهشگر اجتماعی معتقد است متاسفانه بسیاری از خانواده‌ها به‌دلیل فشار‌های اجتماعی و رقابت‌های نانوشته، هزینه‌های زیادی را برای سنگ قبر و مراسم تدفین متحمل می‌شوند. درحالی‌که شاید این هزینه‌ها ضروری نباشد. تبلیغات نیز نقش مهمی در این موضوع دارد. برخی افراد احساس می‌کنند که اگر برای عزیزشان سنگ قبر گران‌قیمت نخرند، به‌نوعی در برابر دیگران شرمنده خواهند شد.

او معتقد است در شرایطی که بسیاری از خانواده‌ها با مشکلات اقتصادی روبه‌رو هستند، اضافه‌کردن هزینه‌های قسطی برای خرید سنگ‌قبر نه‌تنها بار مالی سنگینی ایجاد می‌کند، بلکه می‌تواند فشار روانی زیادی به خانواده‌ها وارد کند. در واقع، اینگونه هزینه‌ها می‌تواند نیاز‌های ضروری‌تر خانواده‌ها را تحت‌الشعاع قرار دهد. درصورتی‌که خرید سنگ‌قبر صرفا برای نشان‌دادن احترام باشد، بهتر است که به‌جای خرید سنگ قبر‌های گران‌قیمت و پرداخت اقساط بلندمدت، روی گزینه‌های مقرون‌به‌صرفه‌تر تمرکز کنیم. توجه به ضروریات زندگی و اجتناب از هزینه‌های اضافی در چنین شرایطی بسیار مهم است.

شریفی یزدی بر این باور است که چند عامل می‌تواند در این تصمیم‌گیری‌ها نقش داشته باشد. یکی از این عوامل، فشار‌های اجتماعی است که باعث می‌شود برخی افراد احساس کنند باید برای حفظ وجهه اجتماعی یا نمایش وضعیت مالی خود، سنگ‌قبر گران‌تری خریداری کنند. این نوع رفتار، به‌ویژه در جامعه‌ای که در آن تفاوت‌های طبقاتی به‌وضوح قابل‌مشاهده است، ممکن است تقویت شود. از طرفی، برخی افراد ممکن است به‌طور ناخودآگاه تحت تأثیر رسانه‌ها و تبلیغات قرار گیرند که سنگ قبر‌های لوکس و تزیین‌شده را به‌عنوان یک معیار برای احترام و محبت نشان دهند.
از جنبه اقتصادی، اگر خانواده‌ها از شرایط مالی سختی برخوردار باشند، خرید قسطی می‌تواند به نظر گزینه‌ای معقول برسد، زیرا احساس می‌کنند که با این روش می‌توانند هزینه‌ها را توزیع کنند. اما درواقع، این تصمیمات می‌تواند فشار روانی بیشتری به خانواده‌ها وارد کند و ممکن است در طولانی‌مدت مشکلات مالی جدیدی ایجاد کند.

تاکید بیشتر بر روح و اخلاق

این جامعه‌شناس اجتماعی تاکید می‌کند: از نظر فرهنگی و مذهبی، هیچ ضرورتی برای خرید سنگ قبر‌های گران‌قیمت وجود ندارد. در بسیاری از فرهنگ‌ها، اهمیت بیشتر به معنای واقعی احترام به درگذشته و نگهداری از یاد او است تا به تجملات ظاهری. حتی در دین اسلام، تاکید بیشتر بر روح و اخلاق است تا بر زرق‌وبرق دنیوی؛ بنابراین، خرید سنگ‌قبر ساده و بدون تزیینات اضافی به‌هیچ‌عنوان از نظر مذهبی یا فرهنگی نقصان ایجاد نمی‌کند.
او توصیه می‌کند که خانواده‌ها به‌جای تمرکز بر هزینه‌های اضافی و تجملات، بیشتر به جنبه‌های معنوی و روانی احترام به درگذشته توجه کنند. سنگ قبر باید نمادی از یادبود و محبت باشد، نه ابزاری برای رقابت اجتماعی. خانواده‌ها باید آگاه باشند که هزینه‌های قسطی می‌تواند بار مالی زیادی ایجاد کند و بهتر است که به‌دنبال گزینه‌های مقرون‌به‌صرفه‌تر باشند تا درعین‌حال که احترام به عزیزانشان را حفظ می‌کنند، به وضعیت مالی خود آسیب نرسانند. درنهایت، این تصمیمات باید باتوجه‌به واقعیت‌های اقتصادی و ارزش‌های معنوی اتخاذ شوند.

وجه تمایز

در مقایسه با سایر کشورها، قیمت سنگ‌قبر در ایران معمولا پایین‌تر است؛ به‌طور مثال، در کشور‌های اروپایی یا آمریکای شمالی، قیمت سنگ‌قبر می‌تواند به‌طور میانگین از دوهزار دلار (حدود ۶۰میلیون تومان) تا ۱۰هزار دلار (حدود ۳۰۰میلیون تومان) متغیر باشد.

منبع: روزنامه آگاه

آینده پیوند صورت؛ از فیلم تعویض چهره تا پوشیدن پوست!