به گزارش خبرنگار مهر، در سال‌های اخیر به دلیل کاهش تقاضا برای ورود به آموزش عالی و همچنین ضرورت شناسایی و حمایت از استعدادهای برتر و نخبگان، پذیرش دانشجو در مقاطع تحصیلات تکمیلی با روش‌های جدید مورد توجه قرار گرفته است. یکی از این روش‌ها، «پذیرش بدون آزمون استعدادهای درخشان به شیوه استادمحور مبتنی بر رفع نیازهای کشور» است که در دو مقطع کارشناسی ارشد و دکتری در اجرایی شده است.

این طرح برای نخستین‌بار در بند «ج» ماده ۲۳۰ نسخه اول لایحه برنامه هفتم پیشرفت مطرح شد ولی به دلیل ابهام در تعریف طرح استاد محوری، تعارض منافع و چالش‌های دیگر در کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری مجلس شورای اسلامی حذف شد. با این حال وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در سال ۱۴۰۱ آئین‌نامه های اجرایی آن را تصویب کرد و از سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۳ پذیرش دانشجو به این شیوه را آغاز کرد.

با گذشت یک سال از اجرای این طرح، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی چالش‌های اجرایی طرح پذیرش دانشجو به شیوه استادمحوری را مورد بررسی قرار داده و مزایا و معایب در فرآیند اجرا و پیامدهای احتمالی اجرای آن را به شکل کنونی بررسی کرده است.

پذیرش دانشجو به شیوه استادمحور چگونه انجام می‌شود؟

ظرفیت پذیرش دانشجو به شیوه استادمحور به صورت مازاد بر ظرفیت پذیرش با آزمون و بدون آزمون است. همچنین این ظرفیت بر اساس مرتبه علمی اساتید تعیین شده است. شرایط پذیرش دانشجو مواردی همچون تعداد واحدهای گذرانده‌شده، معدل کل، قرار داشتن در مدت مجاز تحصیل، ارتباط رشته تحصیلی با رشته درخواستی کسب امتیازات لازم و ... است.

فرآیند پذیرش دانشجو نیز به این صورت است که استاد میزبان موضوع رساله یا پایان‌نامه را از سامانه نظام ایده‌ها و نیازها (نان) انتخاب می‌کند و درخواست پذیرش دانشجو را به معاونت آموزشی دانشگاه‌ اعلام می‌کند. معاونت آموزشی دانشگاه ظرفیت‌، رشته‌ها و نیم‌سال تحصیلی مجاز پذیرش را به استاد میزبان اعلام کرده و موارد را به عموم اطلاع‌رسانی می‌کند. متقاضیان با ارسال مدارک خود در فراخوان شرکت می‌کنند و فرآیند ارزیابی از جمله بررسی مدارک اولیه، انجام مصاحبه و بررسی صلاحیت‌ها از طریق معاونت آموزشی انجام می‌شود و سپس اسامی تایید شده برای تایید صلاحیت عمومی و نهایی شدن پذیرش به سایمان سنجش آموزش کشور ارسال می‌شوند.

پذیرش ۵۲۱ نفر به شیوه استادمحور در سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۳

بر اساس گزارش گروه استعدادهای درخشان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری؛ در سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۳ دانشگاه‌ها در مجموع ۵۲۱ نفر را از طریق «پذیرش بدون آزمون استعدادهای درخشان به شیوه استاد محور مبتنی بر رفع نیازهای کشور» در دو مقطع کارشناسی ارشد و دکتری پذیرش کرده‌اند که سهم مقطع کارشناسی ارشد ۱۸۳ نفر و مقطع دکتری ۳۳۸ نفر بوده است.

عملکرد برخی دانشگاه در پذیرش دانشجو به شیوه استاد محوری به شرح زیر است:

پذیرش دانشجو به شیوه استادمحور باید اصلاح شود

نقاط قوت و مزایای طرح

یکی از مهم‌ترین نقاط قوت این طرح توجه به رفع نیازها و چالش‌های کشور و تقویت ارتباط دانشگاه با صنعت و جامعه است؛ چرا که این طرح می‌تواند به عنوان سازوکاری برای آگاهی اعضای هیئت‌علمی از مسائل و نیازهای بخش‌های مختلف کشور و هدایت دانشجو در راستای انجام پایان‌نامه و رساله برای حل مسئله با رفع نیازها باشد که همین موضوع می‌تواند به تقویت ارتباط دانشگاه با صنعت کمک کند.

برخی از اساتید اعتقاد دارند که دانشجویانی که از طریق آزمون پذیرش می‌شوند، کیفیت کافی را ندارند. به همین دلیل پذیرش بدون آزمون استعدادهای درخشان که اساتید نقش اصلی را در ارزیابی و پذیرش دانشجو دارند، می‌تواند به شناسایی و پذیرش استعدادهای برتر منجر شود. کمک به ارتقای استقلال دانشگاهی و انتخاب فرد شایسته با مشخص بودن موضوع پایان‌نامه یا رساله نیز از دیگر نقاط قوت این طرح است.

با وجود این نقاط قوت، طرح پذیرش استاد محور نقاط ضعفی نیز دارد که در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس به آن اشاره شده است.

یکی از این نقاط ضعف نادیده گرفتن محدودیت‌های امکانات رفاهی دانشگاه‌هاست. با توجه به ظرفیتی که برای پذیرش دانشجو از این شیوه در نظر گرفته شده است؛ اگر دانشگاه‌ها تمایل به استفاده از همه ظرفیت اساتید واجد شرایط داشته باشند، در تامین امکانات رفاهی از قبیل خوابگاه، تغذیه و ... دچار مشکلات مضاعف می‌شوند.

نقاط ضعف پذیرش دانشجو به شیوه استادمحور

یکی دیگر از نقاظ ضعف مطرح شده؛ «عدم تحول در شیوه به‌کارگیری دانشجویان» است. در این گزارش عنوان شده است که طرح حاضر به رغم ایجاد تغییرات قابل توجه در شیوه وذیرش دانشجو، درخصوص نحوه تامین مالی نیازهای ثبت‌شده و چگونگی بهره‌مندی دانشگاهیان از آن‌ها سکوت کرده است. به همین دلیل به نظر می‌رسد شیوه به‌کارگیری دانشجویان در این طرح (به‌ویژه در مقطع دکتری) به روش‌های معمول و بدون در نظر گرفتن حقوق و حق‌الزحمه مکفی خواهد بود. بنابراین ادامه رویکرد رایج گذشته بدون پیشران‌ها و انگیزاننده‌های مالی هم می‌تواند در جذب دانشجویان با استعداد و با توانایی ویژه و هم در دستیابی به نتایج پژوهشی خلاقانه در رفع نیازهای کشور اثرگذار باشد.

در این گزارش؛ ضعف ابعاد نظارتی بر فرآیند پذیرش نیز به عنوان یکی دیگر از نقاط ضعف طرح استادمحوری مطرح شده است. با توجه به اشاره کلی و کوتاه آئین‌نامه به نظارت سازمان سنجش و مشخص نبودن نحوه آن از یک سو و انجام بخش عمده فرآیند ارزیابی از سوی دانشگاه‌ها و همچنین حساسیت‌های جامعه به فرآیندهای پذیرش دانشجو از سوی دیگر، این طرح از نظر ابعاد نظارتی ضعیف است.

همچنین عدم تعریف دقیق نیازهای دستگاه‌های اجرایی، واحدهای تولیدی، صنعتی یا خدماتی یکی دیگر از نقاط ضعف این طرح است. جزئیات عناوین نیازهای دستگاه‌های اجرایی ذکرشده در دفترچه طرح استادمحوری مشخص نیست و این امر می‌تواند در مسیر انجام پژوهش و اجرای طرح استادمحوری چالش‌هایی را به وجود آورد.

یکی دیگر از چالش‌های این طرح، وجود ابهام در ضوابط پذیرش دانشجو در مقطع دکتری است. بر اساس ماده ۲ آئین نامه پذیرش به شیوه استادمحور در مقطع دکتری تخصصی یکی از شروط پذیرش ورود به مقطع کارشناسی ارشد بر اساس قانون سنجش و پذیرش دانشجو است. اما دقت در قانون «سنجش و پذیرش دانشجو در مقاطع تحصیلات تکمیلی در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور» مصوب ۱۸ اسفندماه ۱۳۹۴ مجلس شورای اسلامی نشان می‌دهد که شیوه پذیرش استاد محور به عنوان یکی از شیوه‌های قابل قبول برای ورود به مقطه کارشناسی ارشد (و حتی دکتری تخصصی) عنوان نشده است. از این رو تا زمان اصلاح این قانون، پذیرش دانشجویان و دانش‌آموختگان وارد شده به مقطع کارشناسی ارشد به شیوه استادمحور، در مقطع دکتری تخصصی، تخلف محسوب می‌شود.

زمان‌بندی محدود فرآیند اجرایی، ضعف در ترویج و معرفی این طرح، عدم بهره‌گیری کافی از ظرفیت اساتید جوان، عدم تغییر فرم‌های امتیاز متناسب با طرح حاضر نیز از جمله نقاط ضعف دیگر طرح پذیرش استادمحور است.

پیشنهادهایی برای اصلاح طرح پذیرش دانشجو به شیوه استادمحور

بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی؛ طرح پذیرش دانشجو به شیوه استاد محوری به دلیل تلاش برای حمایت از نخبگان و استعدادهای برتر و ایجاد فرصت برای اعضای هیئت‌علمی و دانشجویان به منظور حل مسائل و رفع نیازهای جامعه، اقدامی است که در صورت رفع معایب می‌تواند در سال‌های آتی به یکی از شیوه‌های اصلی پذیرش دانشجو در مقاطع تحصیلات تکمیلی (به‌ویژه دکتری تخصصی) تبدیل شود.

در همین راستا پیشنهادهای سیاستی از جمله کاهش مدت تحصیل در دوره دکتری به حداقل سه سال، اصلاح مبنای تخصیص ظرفیت پذیرش به دانشگاه‌ها، شناور شدن زمان اعلام فراخوان و فرآیند ارزیابی، اصلاح شرایط استاد میزبان و محدود شدن طرح به مقطع دکتری ارائه شده است. همچنین پیشنهادات دیگری از جمله تعریف فرم‌های ارزیابی با توجه به ویژگی‌های طرح برای شناسایی داوطلب شایسته‌تر، تعریف دقیق نیازهای اعلام‌شده از سوی دستگاه‌ها با همراهی اعضای هیئت‌علمی و تهیه محتوای چندرسانه‌ای برای آشنایی هرچه بیشتر اساتید با شرایط و ویژگی‌های طرح ارائه شده است.

در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس پیشنهاداتی نیز به عنوان پیشنهادهای تقنینی ارائه شده و بر اساس آن عنوان شده است که اصلاحاتی در ماده ۵ قانون سنجش و پذیرش دانشجو در دوره‌های تحصیلات تکمیلی در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور مصوب ۱۸ اسفندماه ۱۳۹۴ مجلس شورای اسلامی انجام گیرد و شیوه پذیرش استاد محور نیز به این قانون اضافه شود.

ساماندهی ۱۳ هزار و ۶۸۹ کلاس کانکسی، سنگی و دارای تراکم بالا