باشگاه خبرنگاران جوان؛ محدثه رضایی*- دوشنبه هفته اخیر (۲۴ دی ماه ۱۴۰۳ شمسی) السودانی نخست وزیر عراق با شماری از وزیران و نمایندگان مجلس عراق راهی بریتانیا شدند. السودانی در جمع خبرنگاران حاضر در فرودگاه، این سفر را آغاز دوره‌ای جدید در روابط دو کشور خواند و از امضای سند توافقنامه شراکت و همکاری راهبردی بین عراق و بریتانیا خبر داد. وی این معاهده را «یکی از مهم‌ترین نقاط عطف در روابط طرفین» خواند. نخست وزیر عراق در این سفر با پادشاه و نخست وزیر انگلستان و همچنین برخی مقامات و رسانه‌ها دیدار و مصاحبه داشت.

سفر به لندن؛ در راستای فاصله گیری از مقاومت و تضعیف حشد؟

مدتی است عراق با فشار‌های سیاسی داخلی و خارجی مبنی بر انحلال حشد الشعبی و گروه‌های مقاومت عراقی مواجه است. گفته می‌شود آمریکا و شرکایش این گروه‌ها را وابسته به ایران می‌دانند و به دنبال انحلال آن‌ها یا دست کم ادغام حشد در وزارت دفاع هستند. در این راستا برخی تحلیلگران معتقدند وضعیت منطقه به خصوص بعد از سقوط حکومت بشار اسد در سوریه، دولتمردان عراق را دچار ابهام و نگرانی کرده است. در واقع دولتمردان عراقی نگران این هستند که آن‌چه در سوریه رخ داد، در عراق نیز تکرار شود. به همین جهت حاضرند امتیازاتی به طرف‌های خارجی (خصوصا ایالات متحده و رژیم صهیونیستی) بدهند تا در عراق تغییرات ساختاری رخ ندهند. در مقابل برخی دیگر نیز معتقدند فشار‌های خارجی (به محوریت واشنگتن) با هماهنگی برخی از سیاستمداران عراقی صورت می‌گیرد تا متحدین آمریکا در عراق به پشتوانه این فشار‌های خارجی بتوانند مقاومت را تحت فشار قرار داده و بسیج مردمی عراق را در ارتش ادغام کنند.

توافق راهبردی بغداد و لندن حاوی چه پیامی است؟

این تحلیلگران معتقدند سفر السودانی و توافق راهبردی با لندن حاوی این پیام است که رویکرد عراق در راهبرد و سیاست خارجه تغییر کرده است. به بیان این گروه از تحلیلگران، دولت فعلی به دنبال دور ساختن (دور نگه داشتن) عراق از جنگ و درگیری است و السودانی در سفر خود به لندن می‌خواهد این پیام را بدهد که عراق بعد از سال‌ها چالش امنیتی و مبارزه با تروریسم، به دنبال ثبات و توسعه و ترمیم و ایجاد ساختار‌های اقتصادی برای پیشرفت و توسعه خود بوده و از هر گونه تنش و درگیری اجتناب می‌کند. این تحلیلگران استدلال می‌کنند، السودانی که با حمایت‌های گروه‌های نزدیک به ایران (چارچوب هماهنگی شیعه) به قدرت رسید، امروز با اینگونه سفرها، به دنبال سیاست فاصله گرفتن از ایران بوده و تلاش می‌کند در کشور‌های دیگر – مانند کشور‌های غربی – به دنبال برسازی و جا انداختن این گزاره باشد که عراق کشوری مستقل و به دور از نفوذ و دخالت خارجی از جمله ایران به شمار می‌رود.

رسانه‌های عراق در خصوص این سفر چه گفتند؟

این سفر در شبکه‌های اجتماعی عراق نیز بازتاب متفاوتی داشت. برخی چهره‌های سیاسی عراق، از زبان بدن و نحوه نشستن السودانی در برابر همتای بریتانیایی خود «کیر استارمر» ابراز خرسندی و غرور می‌کردند. به عنوان نمونه «عالیه نصیف» از نمایندگان شاخص پارلمان عراق در این خصوص نوشت: «نوع نشستن السودانی در جلسه با همتای خود در لندن، بیانگر منزلت رئیس یک دولت مقتدر و مورد احترام جامعه جهانی است. انتظار داریم در این سفر قرارداد‌های مهمی منعقد شود که به عراق جایگاه معتبری در جهان خواهد بخشید، جایگاهی که عراق سزاوار آن است.»

سودانی به دنیال چیست؟

عده‌ای دیگر معتقدند السودانی در شرایط خیلی بدی به قدرت رسید؛ و با چالش‌های بسیاری در عراق مواجه بوده است. این گروه به دنبال اثبات این انگاره هستند که السودانی برای تقویت استقلال خود از ایران و متحدانش تلاش می‌کند با کلیه قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای روابط متوازنی برقرار سازد. از این منظر، نخست وزیر عراق دولتمردی است که اولویتش صرفا منافع ملی عراق بوده و آنچه برای او اهمیت دارد بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی عراق است تا سطح زندگی مردم عراق را ارتفا دهد. در این راستا این تحلیلگران بر این باورند علیرغم نفوذ سیاسی احزاب ایران، السودانی با بهبود روابط با کشور‌های حاشیه خلیج فارس و ترکیه و نشان دادن بی طرفی مثبت در پرونده اخیر سوریه به دنبال تعادل در روابط خارجی عراق است.

وجه مشترک همه این تحلیل‌ها در این است که السودانی تلاش می‌کند عراق را از تنش و درگیری در منطقه غرب آسیا دور نگه دارد. در همین راستا، گروهی از تحلیلگران اعتقاد دارند ایران و محور مقاومت در خلال جنگ اخیر تضعیف شده‌اند که اوج آن را می‌توان در وضعیت حماس در غزه و حزب الله در لبنان مشاهده کرد. همین گروه در ادامه توصیه می‌کنند که در وضعیت جدید، عراق باید از ایران و مقاومت فاصله بگیرد تا خود را از آسیب‌های احتمالی مشابه دور نگه دارد. در واقع این گروه معتقدند عراق نفت خیز متحد ایران و همچنین شریک استرتژیک واشنگتن است و باید همان رویکرد «روابط متوازن» با تهران و واشنگتن را ادامه دهد و همزمان به دنبال تعمیق روابط خود با کشور‌های ثروتمند خلیج فارس و کشور‌های غربی باشد.

موضع جمهوری اسلامی ایران نسبت به سیاست‌های منطقه‌ای و جهانی عراق

در میان همسایگان ایران‌زمین، عراق طولانی‌ترین مرز زمینی را با ایران دارد. از طرف دیگر پیوند‌های تاریخی، اجتماعی و فرهنگی میان دو ملت ایران و عراق به قدری عمیق است که سیاست‌های جاری دولت‌ها نمی‌تواند فاصله زیادی بین دو کشور ایجاد کند. به عبارت دیگر، تا زمانی که «رأی مردم» در تنظیم سیاست‌های تهران و بغداد تأثیرگذار باشد، روابط دو کشور نزدیک و دوستانه خواهد ماند. هرچند که دشمنان دو ملت همواره با جنگ شناختی و سیاست‌های نرم رسانه‌ای و ... در اذهان مردم ایران و عراق به دنبال ایجاد نگرش منفی نسبت به یکدیگر بوده‌اند.

موضع جمهوری اسلامی ایران همواره حمایت از استقلال ملت‌ها بوده؛ ایران همیشه حامی ملت‌های مظلوم در برابر استعمار قدرت‌های خارجی است و از ثبات و پیشرفت همسایگان خود از جمله عراق حمایت می‌کند. جمهوری اسلامی حضور نظامیان آمریکائی در منطقه را عامل بی ثباتی و پیشرفت واقعی ملت‌ها می‌داند و اعتقاد دارد آمریکا و شرکای غربی آن، به دنبال «تأمین منافع اسرائیل در منطقه» و - با ارائه الگو‌های ناکارآمد - به دنبال «سرقت منابع طبیعی و سرمایه‌های کشور‌های منطقه» هستند.

به عبارت ساده‌تر جمهوری اسلامی طرفدار گسترش روابط عراق با کلیه کشورهاست و آن را گامی در مسیر افزایش وزن دیپلماتیک بغداد در سطح منطقه و جهان می‌داند. از همین منظر، تهران از عراق با عزت، قدرتمند و با ثبات حمایت می‌کند و طرفدار دولت و ملت قوی در عراق است. به عقیده جمهوری اسلامی ایران، یک دولت قوی و مستقل در عراق، ضامن ثبات و پیشرفت در این کشور است و در همین راستا باید در برابر زورگویی‌ها و اهرم‌های فشار کشور‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای ایستادگی کند.

در سفر السودانی به لندن چه گذشت؟

در سفر به انگلستان، نخست وزیر عراق با پادشاه، نخست وزیر و همچنین برخی مقامات و رسانه‌ها دیدار و مصاحبه داشت. پیش از آغاز سفر، «باسم العوادی» سخنگوی دولت عراق این سفر را «بسیار مهم» خواند که شامل ۱۳ جلسه اقتصادی، ۸ جلسه رایزنی سیاسی، ۱۰ جلسه رسانه‌ای و فرهنگی و هم چنین دیدار با جامعه عراقی‌های مقیم لندن خواهد بود. به گفته وی، روابط بغداد و لندن «به حالت [باشکوه خود در]گذشته باز می‌گردد.» گرچه باسم العوادی مشخصا مرجع زمانی گذشته را تشریح نکرد؛ اما شواهدی که برشمرد ناظر بر سال ۱۹۱۴ است که نیرو‌های وابسته به ملکه بریتانیا سرزمین عراق را اشغال کردند!

سخنگوی دولت عراق با تمجید از نقش لندن در همکاری با نهاد‌های نظامی عراق اضافه کرد: «بریتانیا از سال ۲۰۱۴ با انجام حدود ده هزار حمله هوائی، ۱۴۰۰ پایگاه گروه تروریستی داعش را مورد هدف قرار داد. علاوه بر آن طی ۱۱ سال اخیر، یکصد و یازده هزار سرباز عراقی را آموزش داده است.»

بر اساس پروتکل دیرینه انگلیس، استقبال پادشاه بریتانیا از نخست وزیر محمد شیاع السودانی در اولین روز از آغاز سفر خود به لندن، اهمیت دیدار و میهمان را نشان می‌دهد. لندن این شعار را مطرح کرد: «هرچند هوا سرد است، اما استقبال از السودانی گرم است.»

السودانی با چارلز سوم پادشاه بریتانیا در کاخ باکینگهام در لندن دیدار کرد. در این دیدار همکاری‌های دو جانبه بین عراق و بریتانیا بررسی شد؛ و راهکار‌های توسعه همکاری در زمینه‌های اقتصادی و عمرانی مورد بحث قرار گرفت. در این دیدار، السودانی از عزم عراق برای تحکیم و توسعه روابط سازنده دو جانبه در تمامی زمینه‌ها تأکید کرد و آن را در راستای منافع متقابل و پایدار دو کشور دانست. در مقابل، پادشاه بریتانیا بر اهمیت و عمق رابطه تاریخی دو کشور و لزوم تقویت آن در سطوح مختلف تأکید کرد.

مهم‌ترین برنامه سودانی در لندن چه بود؟

مهم‌ترین برنامه السودانی در این سفر، دیدار با نخست وزیر انگلستان بود. او در دیدار با «استارمر» توافقنامه شراکت راهبردی میان بغداد و لندن را امضا کرد. در بیانیه مشترک این دو دولت، بر تقویت همکاری دفاعی و امنیتی بین عراق و بریتانیا تأکید شد که شامل آموزش نظامی، ظرفیت سازی، اصلاحات ساختاری و مبارزه با تروریسم برای تضمین امنیت و ثبات است. تقویت همکاری در سطح فرهنگی و اجتماعی نیز شامل مواردی مانند همکاری‌های آکادمیک، بورسیه‌های تحصیلی، افزایش همکاری رسانه‌ای، مبارزه با مهاجرت غیرقانونی و... می‌شود.

نخست وزیر بریتانیا بعد از دیدار با السودانی اظهار داشت: «عراق سیاست مستقل و متوازن خود را حفظ کرده است. با وجود چالش‌ها و تحولاتی که در منطقه مواجه است، دولت السودانی منافع عالی عراق را بالاتر از همه ملاحظات قرار می‌دهد.» وی در ادامه افزود: «توافقنامه شراکت راهبردی برای اولین بار میان دو کشور امضا می‌شود. این سند، در حوزه‌های مختلف نقشه راه توسعه روابط دو جانبه میان ما خواهد بود.»

در مقابل، نخست وزیر عراق اظهار داشت: «همکاری در پروژه‌های راهبردی مانند جاده توسعه و پروژه بزرگ بندر فاو به همه‌ی کشور‌های منطقه پیشنهاد شده است؛ و ما به مشارکت اقتصادی معتقدیم.» وی همچنین اذعان داشت همکاری سه جانبه بین عراق، مصر و اردن اتحاد یا یک محور نیست، بلکه هدف آن مشارکت و تقویت روابط است. السودانی در ادامه افزود: «رابطه ما با آمریکا، یک رابطه ساختار یافته و راهبردی است. ما به توافقنامه استراتیک پایبند هستیم.»

جزئیات قرارداد شراکت راهبردی میان بغداد و لندن

مهم‌ترین بخش از سفر السودانی به لندن، امضای قرارداد «شراکت راهبردی» میان بریتانیا و عراق بود. بخشی از این قرارداد شامل تفاهم‌نامه‌هایی برای توسعه همکاری در زمینه‌های مختلف بوده و بخش دیگری ناظر به قرارداد‌های مشخص اقتصادی جهت خرید اقلام خاص یا همکاری در پروژه‌های مشخص بوده است. ارزش بسته معاملاتی امضا شده در این قرارداد ۱۲.۳ میلیارد پوند برآورد می‌شود و مهم‌ترین بند‌های آن عبارتند از:

۱. مهاجرت و جرائم سازمان یافته

۲. فرهنگ و آموزش

۳. حمایت از زنان، صلح و امنیت

۴. تغییرات اقلیمی و محیط زیست

۵. همکاری‌های ورزشی

۶. پاکسازی مناطق آلوده به مین؛ به ارزش ۳۳۰ میلیون پوند

۷. بازسازی پایگاه هوائی «القیارة»؛ به ارزش ۵۰۰ میلیون پوند

۸. ایجاد زیرساخت‌های مناسب در حوزه تأمین و حفاظت از آب‌های زیرزمینی و تأمین آب شرب و آب کشاورزی در جنوب و غرب عراق؛ به ارزش ۵.۳ میلیارد پوند

۹. پروژه آب رسانی و نمک زدایی در استان بصره؛ به ارزش ۳.۳ میلیارد پوند

۱۰. اتصال شبکه برق بین عراق و عربستان سعودی؛ به ارزش ۱.۲ میلیارد پوند

۱۱. بهبود شبکه برق عراق از طریق ایجاد نیروگاه‌های فرعی؛ به ارزش ۸۲ میلیون پوند

۱۲. توسعه شبکه ریلی عراق؛ با هزینه ۸۲ میلیون پوند

۱۳. تأمین آب بهداشتی برای ۳ میلیون نفر و ساخت تصفیه‌خانه در استان حله؛ به ارزش ۲۶۰ میلیون پوند

۱۴. تأمین بهداشت محیطی مناسب برای آب و ارائه راه حل برای فاضلاب در بغداد؛ به ارزش ۶۵۵ میلیون پوندی

۱۵. پروژه توسعه اینترنت ۵جی در عراق؛ به ارزش ۴۱۰ میلیون پوند

۱۶. فروش ۶۲ دستگاه مناسب برای آتش‌نشانی؛ به ارزش ۲۷.۵ میلیون پوند

۱۷. توسعه تکنولوژی ارتباطی بی‌سیم و وایرلس؛ به ارزش ۹۸ میلیون پوند

۱۸. فروش تجهیزات الکترونیکی پیشرفته برای پایانه‌های مرزی (زمینی و هوایی)؛ به ارزش ۶۶.۵ میلیون پوند

۱۹. توافق مشترک برای پایان دادن به سوختن گاز در عراق تا پایان سال ۲۰۲۸ و تغییر به اقتصاد کم کربن تا سال ۲۰۳۰،

۲۰. یادداشت تفاهم نامه با شرکت بریتیش پترولیوم در رابطه با ارزیابی امکان توسعه مجدد یکپارچه میدان کرکوک و میادین همجوار با بازسازی و توسعه چهار میدان شرکت نفت در شمال در کرکوک

به گفته نخست وزیر بریتانیا، با امضای این قرارداد میزان همکاری‌های اقتصادی دو کشور بیش از ۱۰ برابر افزایش خواهد داشت! به همین جهت، این سفر برای طرفین از اهمیت به سزایی برخوردار است. ضمن این که به صورت رسمی بریتانیا قرارداد «همکاری دو جانبه» در امور نظامی و امنیتی با عراق منعقد کرد.

* کارشناس مسائل عراق

عملیات ترکیبی نیروهای مسلح یمن علیه ناو هواپیمابر آمریکا در دریای سرخ