نخستین آنتی بیوتیک توسط الکساندر فلمینگ در ۱۹۲۸ کشف شد و او دریافت که قارچ پنیسیلیوم میکروب‌های بیماریزا را نابود می‌کند. کشف پنی سیلین موفقیتی اساسی در درمان بیماری‌های عفونی محسوب شده و هنوز سالیانه جان هزاران انسان را از مرگ نجات می‌دهد. متاسفانه توانایی و اثر بخشی این دارو به علت توانایی میکروب‌ها برای تطابق و مقاومت در برابر این دارو در حال از دست رفتن است. به همین دلیل درمان بیماری‌های عفونی روز بروز سخت‌تر از گذشته شده است.

فلمینگ در ۱۹۴۵ نگران شکل گیری مقاومت میکربی بود: «بزرگترین نگرانی در درمان خودسرانه پنی سیلین، مصرف مقادیر اندک داروست به نحوی که به جای از بین بردن بیماری منجر به بروز سویه‌های مقاوم میکروب که دارای توانایی انتقال به سایر افراد است، می‌شود. این موضوع باعث شکل گیری مواردی از عفونت ریوی یا سپتی سمی غیر قابل درمان می‌شود».

امروزه نزدیک به ۱۵۰ گونه آنتی بیوتیک در دسترس ماست. دهه ۵۰ و ۶۰ قرن ۲۰ میلادی را عصر طلایی کشف آنتی بیوتیک‌ها نامیده اند و از آن موقع تاکنون کشف و تولید دارو‌های آنتی بیوتیک جدید کاهش یافته است. کمتر از ۲۰ سال طول می‌کشد تا انواع مقاوم به داروی میکروب‌ها ظهور یابند. ژن‌های مقاومت دارویی میکروب‌ها به سرعت بین آنها مبادله می‌شود و گاهی یک میکروب از هر صد میکروب حاوی ژن مقاومت است. مقاومت میکروبی در برابر درمان بیماری هایی، چون ایدز، سل و مالاریا و بیماری‌های آمیزشی مشاهده می‌شوند.

مقاومت میکروبی یکی از مهمترین مخاطرات تهدید کننده بهداشت عمومی قرن بیست و یکم محسوب می‌شود و تبدیل به یک منبع مهم بیماری زایی و مرگ و میر در سراسر جهان شده است. اغلب میکروارگانیسم‌های پاتوژن توانایی مقاوم شدن در برابر حداقل گروهی از عوامل ضد میکروبی را دارند. برآورد می‌شود تا سال ۲۰۵۰ مقاومت میکروبی، مسئول نزدیک به ۱۰ میلیون مورد مرگ سالیانه باشد و ۲ تا ۳.۵ درصد کاهش تولید ناخالص ملی و هزینه سالیانه جهانی نزدیک به ۱۰۰ میلیارد دلار آمریکا خواهد بود.

آنچه می‌دانیم

-هرچه مصرف آنتی بیوتیک بیشتر باشد، شاهد مقاومت بیشتری خواهیم بود.

- درمان طولانی‌تر مساوی است با کولونیزاسیون بیشتر میکروب‌های مقاوم.

- بروز مقاومت در مراکز درمانی بیشتر از سطح جامعه است.

- در مناطقی که میزان مصرف آنتی بیوتیک بیشتر است، میزان مقاومت میکروبی بیشتری وجود دارد.

- در همه گیری‌ها مصرف بیشتر آنتی بیوتیک با بروز موارد مقاومت بیشتری همراه است.

عوامل موثر در بروز مقاومت میکروبی

۱- عوامل محیطی

۲- عوامل مرتبط با دارو‌ها

۳- عوامل مرتبط با بیمار

۴- عوامل مرتبط با پزشک

عوامل محیطی شامل:

- جمعیت زیاد و تراکم بالای آن

- گسترش سریع ناشی از افزایش مسافرت‌ها

-سطح پایین بهداشت عمومی

-گسترش مقاومت‌های میکروبی ناشی از جامعه

- اجرای ضعیف برنامه کنترل عفونت بیمارستانی

- افزایش سفر‌های داخلی و بین المللی

- استفاده گسترده از آنتی بیوتیک‌ها در پرورش دام و حیوانات و کشاورزی

عوامل مرتبط با دارو شامل:

- دارو‌های تقلبی

-کیفیت پایین دارو‌ها

-افزایش مصرف دارو‌های آنتی بیوتیک

- دسترسی بدون نسخه به دارو‌های آنتی بیوتیک

-استفاده بدون توجیه از ترکیب ثابت آنتی بیوتیک‌ها

- استفاده از دارو‌های تقلبی و فاقد غلظت استاندارد که منجر به غلظت ناکافی دارو در خون می‌شود.

عوامل مرتبط با بیمار شامل:

- عدم تبعیت دقیق از دوز‌های استاندارد داروی تجویز شده

- فقر

- فقدان درک صحیح از رعایت بهداشت

- فقدان آموزش

- خوددرمانی

- درک ناصحیح

عوامل مرتبط با پزشک/ تجویز کننده شامل:

- استفاده نامناسب از دارو‌های موجود

- ازدیاد استفاده از ترکیبات چند دارویی آنتی بیوتیک‌ها

- استفاده بیش از اندازه از آنتی بیوتیک‌ها

- تجویز دوز ناکافی

- فقدان آموزش و به روز رسانی دانش

به یاد داشته باشیم که پدیده مقاومت خود به خود نیز در عوامل بیماری زا رخ می‌دهد و همه موضوع، محدود به عوامل فوق الذکر نیست.

برنامه اقدام جهانی

در سال ۲۰۱۴ سازمان بهداشت جهانی با چاپ اولین گزارش جامع خود در مورد مقاومت میکروبی تاکید کرد: «این تهدید جدی دیگر تهدیدی برای آینده محسوب نمی‌شود بلکه هم اکنون در تمام مناطق تهدیدی برای تمام افراد در هر سن و در هر کشور محسوب می‌شود». این سازمان در ماه می ۲۰۱۵ برنامه اقدام جهانی برای مهار مقاومت میکروبی را با هدف حفظ توانایی ما برای پیشگیری و درمان بیماری‌های عفونی با استفاده از دارو‌های موثر و بی خطر ارائه کرد.

در این برنامه ۵ هدف پیش بینی شده است:

۱-ارتقای دانش و افزایش شناخت از مقاومت میکروبی

۲-تقویت مراقبت و پژوهش

۳-کاهش میزان بروز عفونت

۴-بهینه نمودن مصرف دارو‌های ضد میکروبی

۵-کسب اطمینان از سرمایه گذاری مستمر برای کاهش مقاومت میکروبی

منبع: مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت

«آموزبرگ»، معادل فارسی «فلش‌کارت» شد