سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشاگران -یا به بیان اهالی سینما سیمرغ مردمی- سه سالی می‌شد که پس از جنجال‌های جشنواره چهلم، از گردونه رقابت‌های فجر حذف شد و به این ترتیب نام ابلق به عنوان آخرین فیلم برنده سیمرغ مردمی در تاریخ جشنواره باقی ماند. حالا قرار است تیم تازه برگزاری جشنواره سیمرغ مردمی را باز گردانند البته با سازوکاری جدید. سازوکاری که با حذف آرای سازمانی و الکترونیکی شدن تمام فرایند آن در سایت سمفا قرار است، شک و شبهه تقلب را به صفر برساند و دیگر ماجرا‌های جشنواره چهلم تکرار نشود. برای پیگیری از جزئیات این سیمرغ با علی آشتیانی‌پور، مدیر بخش فیلم برگزیده تماشاگران جشنواره چهل‌وسوم گفت‌و‌گو کردیم. گفت‌وگویی که در ابتدای آن، آشتیانی‌پور از دلایل بازگشت این جایزه به میان سیمرغ‌های فجر ۴۳ گفت.

آشتیانی‌پور پیش از سال ۱۴۰۰ مسئولیت این بخش را به مدت شش سال داشته و از تغییراتی که در این بخش رخ داده، می‌گوید. تغییراتی که در سال‌های مختلف این جایزه را در میان مردم جا انداخت. «بدون آنکه بخواهیم ارزش سایر سیمرغ‌ها را نادیده بگیریم، این جایزه به نوعی مهم‌ترین سیمرغ جشنواره محسوب می‌شود. تقریباً قبل از این سه سال وقفه، نزدیک به شش سال مسئولیت این بخش بر عهده من بود. از طریق خانه سینما به این کار دعوت می‌شدیم و در آن زمان، رأی‌گیری به صورت سنتی و با استفاده از کارت‌های رأی انجام می‌گرفت و افراد به صورت حضوری کارت‌های خود را در صندوق‌های رأی می‌انداختند. سپس طراحی سیستم به گونه‌ای تغییر کرد که به صورت مکانیزه و الکترونیکی درآمد. در آن زمان مسئولیت فروش بلیت و جمع‌آوری اطلاعات بر عهده سینماتیک قرار گرفت و اطلاعات به ما ارائه می‌شد. ما نیز این اطلاعات را در سیستم خود وارد می‌کردیم و بر روند آن نظارت داشتیم. این فرایند نشان می‌داد که کدام فیلم بیشترین رأی را از سوی مردم دریافت کرده است.»

وقتی سیمرغ مردمی در جشنواره چهلم شکست
مدیر بخش فیلم برگزیده تماشاگران فجر از عدم دخالت در فرایند اهدای سیمرغ به صاحبان اثر در سال‌های گذشته گفت و با اشاره به عدم دخالت برگزار‌کننده در سال‌های گذشته شرط اصلی برگزاری سیمرغ مردمی را عدم دخالت هیچ‌کس در روند انتخاب سیمرغ مردمی دانست: «شرط اصلی ما این بود که هیچ‌کس حق دخالت در روند انتخاب سیمرغ مردمی را نداشته باشد. همراهی و حمایت مسئولان مختلف، ازجمله دبیر جشنواره، رئیس سازمان سینما و سایر دوستانی که در مدیریت امور سینما نقش داشتند، نیز وجود داشت. آنها پذیرفته بودند که حق دخالت در این امور را ندارند. درنهایت، این سیمرغ به عنوان امانتی از سوی مردم، از دست ما به دست صاحب اثر می‌رسید و این اتفاق در روز اختتامیه و به صورت کاملاً شفاف و بدون هیچ‌گونه ابهامی انجام می‌شد و به دست صاحب اثر می‌رسید.»

سال ۱۴۰۰ آخرین سالی بود که مسئولان برگزاری جشنواره اقدام به برگزاری سیمرغ مردمی کردند. سیمرغی که درنهایت با کشمکش‌های میان دو فیلم «علف‌زار» و «ملاقات خصوصی» به هیچ‌کدام نرسید و مسعود نقاش‌زاده، دبیر چهلمین جشنواره فیلم فجر بنا به درخواست رسیدگی به وضعیت آرای مردمی این دوره جشنواره، به کل «سیمرغ مردمی» را حذف کرد و اعلام کرد «به‌خاطر صیانت از آرای مردم و نیز حفظ حقوق صاحبان آثار و جلوگیری از ضایع شدن کوچک‌ترین حقی از فیلمسازان، «در این دوره» جایزه داوری مردمی را نخواهیم داشت.» البته جمله نقاش‌زاده را دوباره باید اصلاح کنیم، زیرا عبارتِ «در این دوره»، درنهایت سه سال طول کشید و برگزار‌کنندگان جشنواره عطای حواشی اهدا این جایزه را به لقایش بخشیدند. با این حال آشتیانی‌پور امید دارد که تصمیم برگزار‌کنندگان جشنواره مبنی بر بازگشت سیمرغ با امانتداری همراه باشد، سیمرغی که اهدای آن به یک فیلم اهمیت چشمگیری برای فروش فیلم‌ها دارد. «این روند کمک کرد تا همه باور کنند که این سیمرغ به‌درستی امانتداری می‌شود و هیچ‌گونه دخالتی در آن صورت نمی‌گیرد. به لطف خداوند نیز اتفاقات خوبی برای این جایزه رخ داد. به عنوان مثال، هنگامی که فردی سیمرغ مردمی را دریافت می‌کرد، فیلم او هم از نظر اعتباری و هم از نظر اقتصادی موفقیت چشمگیری پیدا می‌کرد. در آن دوران، من مسئولیت این بخش را بر عهده داشتم تا اینکه به دلیل خستگی و فشار کاری، تصمیم گرفتم دیگر ادامه ندهم. پس از آن، به مدت سه سال دوستان دیگری عهده‌دار این مسئولیت شدند، اما متأسفانه زحمات آنها به نتیجه مطلوب نرسید. در یکی دو سال اعتراضاتی مبنی بر تقلب در روند رأی‌گیری مطرح شد و درنهایت، این بخش متوقف شد. این وقفه تأثیراتی بر جشنواره داشت.»

سیمرغ مردمی امسال چندصد میلیاردی است
وقفه تأثیر‌گذاری که آشتیانی‌پور از آن سخن می‌گوید در جشنواره‌های سال‌های گذشته کاملاً قابل مشاهده بود. برای آنانی که فجر را با تماشاگر و بی‌تماشاگر تجربه کرده‌اند، پرواضح است که بخش مهمی از هیجان جشنواره به رقابت میان فیلم‌ها در اکران مردمی است. حقیقتاً جایی که نقطه تفاوت فجر با سایر جشنواره‌های خارجی است، همین ماجرای سیمرغ مردمی است. سیمرغی که باعث می‌شود مخاطب با جشنواره درگیر شود و عملاً حال‌و‌هوای جشنواره در میان مردم تکثیر شود. با این حال اهمیت سیمرغ مردمی فقط به مردمی بودن آن نیست، بلکه ماجرا در اکران نوروزی نهفته است. اکرانی که از همین حالا بسیاری از فیلم‌ها به ایستادن در صف آن امید بسته‌اند. «به نظر من، سیمرغ مردمی ارزش خود را پیدا کرده است و اگر بتوانیم آن را در مسیر درستی هدایت کنیم، ارزش معنوی و مادی بسیار چشمگیری خواهد داشت. امسال نیز با توجه به تصمیم شورای صنفی مبنی بر اینکه فیلم‌های منتخب بخشی از اکران نوروزی باشند و با توجه به اینکه امسال پس از ۳۰ سال، دو عید بزرگ نوروز و عید فطر با هم تقارن دارند، اکران سینمایی امسال بسیار پررونق خواهد بود. اکران‌های نوروزی همیشه موفقیت‌آمیز بوده‌اند و مدیریت خوبی برای آنها وجود داشته است. امسال نیز فیلمی که شایستگی دریافت سیمرغ مردمی را پیدا کند، می‌تواند حداقل ۱۵۰ میلیارد تومان فروش تضمین‌شده داشته باشد. البته فروش بیشتر و پخش در شبکه‌های دیگر نیز به این رقم اضافه خواهد شد. شرایط اجتماعی و اقتصادی روز نیز در موفقیت سینما تأثیرگذار است، اما به طور میانگین این جایزه ارزش اقتصادی ویژه‌ای خواهد داشت.»

سیمرغ مردمی؛ نسخه ارتقایافته
با توجه به جایگاه مادی و معنوی فجر امسال به نظر می‌رسد هر رأی که در سبد هر کدام از فیلم‌ها ریخته شود ارزشی چندصد برابری برای صاحبان آثار داشته باشد. با این حال آشتیانی‌پور از محدود بودن رأی‌گیری مردمی به چند سینما، یعنی سینما‌های تهران می‌گوید. آشتیانی‌پور در پاسخ به سؤال «سازوکار فعلی رأی‌گیری مردمی چگونه است و آیا در تمام سینما‌های کشور امکان رأی‌گیری وجود دارد؟»، گفت: «طبیعتاً جمع‌آوری رأی را به دلیل گستردگی کشور، نمی‌توانیم در همه سینما‌ها انجام دهیم. در حال حاضر نمی‌توانیم بگوییم در هر شهر و شهرستانی که فیلم‌ها پخش می‌شوند، امکان رأی‌گیری وجود دارد. این موضوع به دلیل محدودیت‌های اقتصادی و نیروی انسانی است. آنچه درواقع اتفاق می‌افتد، این است که نتیجه‌ای که به دست می‌آید، به صورت رندوم از تماشاگران سینما‌های ایران گرفته می‌شود. بنابراین، طبیعتاً این روند محدودیت‌های خود را دارد. این رندوم بودن به این معناست که ما در مجموعه سینما‌های تهران به نمایندگی از کل ایران این کار را انجام می‌دهیم. از میان سینما‌های تهران، تنها فیلم‌هایی که در بخش سیمرغ و بخش مسابقه جشنواره قرار دارند، در روند رأی‌گیری شرکت داده می‌شوند.»

جایی برای نهادی‌ها نیست
یکی از شبهاتی که همیشه پیرامون سیمرغ مردمی مطرح می‌شد، مسئله خریداری بلیت‌های جشنواره از سوی نهادی خاص و به تناسب افتادن شبهه تقلب در رأی‌گیری آرای مردمی بود. فجر امسال، اما با تدابیری سعی در رفع این شبهات دارد. «امسال ۳۳ فیلم در این بخش‌ها حضور دارند. البته فیلم‌های دیگری نیز خارج از این بخش‌ها وجود دارند که در روند رأی‌گیری مردمی شرکت داده نمی‌شوند. سینما‌هایی که بلیت‌هایشان توسط نهاد‌ها، سازمان‌ها یا گروه‌ها خریداری می‌شود، مانند بلیت‌هایی که برای مهمانان یا کارکنان اختصاص داده می‌شود، از این فرایند خارجند. دلیل این امر این است که هدف اصلی ما، مشارکت مخاطبان واقعی سینما است؛ یعنی افرادی که به صورت فردی بلیت می‌خرند و محدودیت‌هایی نیز در خرید بلیت دارند. این افراد می‌توانند در رأی‌گیری شرکت کنند. این رویکرد کمک می‌کند تا دخالت‌های گروهی و نهاد‌ها کاهش یابد. به عنوان مثال اگر یک نهاد توانایی خرید تعداد زیادی بلیت را داشته باشد، از این فرایند خارج می‌شود و نمی‌تواند در رأی‌گیری شرکت کند. رأی‌دهندگان شامل همه کسانی می‌شوند که به عنوان تماشاگران واقعی سینما تعریف شده‌اند و عضو هیچ‌یک از این نهاد‌ها یا گروه‌ها نیستند. این افراد می‌توانند دانشجو، غیردانشجو یا هرفرد عادی دیگری باشند که بلیت فیلم را خریداری کرده‌اند.»

قدم‌به‌قدم با اجرای سیمرغ مردمی ۴۳
آشتیانی‌پور در گفت‌وگویی که با او داشتیم، اعلام کرد فرایند رأی‌گیری برای سیمرغ مردمی تنها در سمفا و ذیل این سایت شکل می‌گیرد، برخلاف سال‌های گذشته که سایتی ذیل جشنواره فجر طراحی می‌شد و آن سایت با قطعی‌ها و مشکلات فراوان رأی‌گیری را انجام می‌داد و در همان مدل از رأی‌گیری هم بار‌ها ابهاماتی پدید می‌آمد، اما آشتیانی‌پور خبر از انتقال تمام فرایند به سمفا و سایت آن می‌دهد و قرار است سینما‌هایی را که در رأی‌گیری شرکت دارند از طریق این سایت اعلام کنند: «همه سینما‌های تهران تقریباً در این رأی‌گیری شرکت دارند. البته در حال حاضر لیست دقیق سینما‌ها را در اختیار ندارم، زیرا این لیست در زمان خرید بلیت از طریق سامانه سمفا به مخاطبان اعلام می‌شود. هر فردی که قصد خرید بلیت دارد، از طریق این سامانه متوجه می‌شود که کدام سینما‌ها در این فرایند مشارکت دارند. سینما‌هایی که از این فرایند خارج می‌شوند، ممکن است شامل سینما‌هایی باشند که خانه سینما برای کارکنان خود اختصاص داده یا سینما‌هایی که تهیه‌کنندگان برای اعضای خاص خود درنظر گرفته‌اند، همچنین سینما‌هایی که در شهر‌های دیگر مانند اصفهان قرار دارند، در این رأی‌گیری شرکت نمی‌کنند.»

فجر چهل‌وسوم اولین جشنواره امسال نیست که بخش مردمی آن فعال شده، چندماه قبل جشنواره مستند سینما حقیقت هم بخش مردمی داشت که البته قیاس آن با فجر ۴۳ به‌دلیل گستردگی جشنواره فجر چندان درست نیست، اما میان نحوه برگزاری بخش مردمی سینما حقیقت و فجر ۴۳ می‌توان شباهت‌هایی پیدا کرد؛ شباهت‌هایی که یکی از آنها تماماً سیستماتیک شدن این فرایند است. در سینما حقیقت امسال شما وقتی بلیت یک فیلم را خریداری می‌کردید می‌توانستید با استند کیوآرکد بیرون سالن جشنواره می‌توانستند به فیلم‌ها رأی بدهند. گویا در فجر امسال چندان خبری از استند‌ها نیست، اما سامانه پیامکی سمفا لینکی را به خریداران بلیت ارسال می‌کند تا از طریق آن لینک سایت رأی‌گیری متصل شوند. آشتیانی‌پور درباره جزئیات روش سیمرغ مردمی امسال گفت: «مخاطبان می‌توانند از طریق سامانه بلیت‌فروشی سینما‌ها، که تحت مجموعه سمفا فعالیت می‌کند، بلیت فیلم‌های مورد نظر خود را تهیه کنند. هر فرد با یک شماره موبایل می‌تواند حداکثر چهار بلیت برای یک فیلم خریداری کند. این محدودیت به این دلیل است یک فرد ممکن است بخواهد برای خود، همسر و دو فرزندش بلیت تهیه کند، همچنین برای هر فیلم، تنها می‌توانید بلیت یک سینما را خریداری کنید و امکان خرید بلیت برای چند سینما وجود ندارد. پس از خرید بلیت، یک پیامک حاوی کد مخصوص آن بلیت برای شما ارسال می‌شود. هنگام مراجعه به سینما و ورود به سالن نمایش، بلیت شما از طریق کیوسک‌های تعبیه‌شده در سینما چاپ می‌شود و پس از دریافت بلیت، کد شرکت در رأی‌گیری از طریق سامانه سمفا برای شما ارسال می‌شود. این فرایند به‌صورت تیزر و تبلیغاتی در سالن‌های سینما و سالن‌های انتظار به‌نمایش درمی‌آید تا در معرض دید مردم قرار گیرد.»
بنا ر گفته آشتیانی‌پور زمان هر تماشاگر برای رأی‌گیری محدود است و قرار نیست مانند سال‌های گذشته تا پایان جشنواره یا تا پای روی ادامه داشته باشد، بلکه این زمان برای جلوگیری از تقلب به چند ساعت محدود شده است: «این کد از زمان چاپ بلیت تا دوساعت پس از پایان نمایش فیلم فعال است و درمجموع حدود چهارساعت زمان برای ثبت رأی در اختیار مخاطب قرار می‌گیرد. در این مدت بخش‌های مختلفی برای هدایت مخاطبان درنظر گرفته شده تا بتوانند به‌راحتی رأی خود را ثبت کنند. زمانی که کد رأی‌گیری را دریافت می‌کنید، از طریق موبایل خود وارد سیستم می‌شوید و صحت کد واردشده به شما اطلاع داده می‌شود، سپس اطلاعات لازم برای شما نمایش داده می‌شود و می‌توانید رأی خود را ثبت کنید.»

یکی از تفاوت‌های سینما حقیقت با فجر امسال در بخش رأی‌گیری به طیف رأی‌گیری هم مربوط است. برخلاف سه طیفی شدن آرا در آن جشنواره از پنج بخشی شدن آرا گفته است. آشتیانی‌پور با توضیح این موضوع گفت: «گزینه‌هایی مانند خیلی پسندیدم، پسندیدم، نظری ندارم، نپسندیدم و اصلاً نپسندیدم وجود دارد. شما با انتخاب یکی از این گزینه‌ها، کد خود را وارد و رأی خود را ثبت می‌کنید. پس از ثبت رأی، پیامی مبنی‌بر ثبت موفقیت‌آمیز رأی روی صفحه نمایش داده می‌شود و مطلع می‌شوید رأی شما با موفقیت ثبت شده است. مخاطبان از طریق اطلاعاتی که در سالن‌های انتظار نمایش داده می‌شود، با آن آشنا می‌شوند. اگر احیاناً نیاز به راهنمایی بیشتر داشته باشند، این راهنمایی فقط به‌صورت پیامکی و از طریق سامانه سمفا انجام می‌شود.»

رأی بدهید و ۵ میلیارد ریال بگیرید
آشتیانی‌پور از اقدامی جالب در جشنواره امسال خبر داد که نشان می‌دهد مسئولان جشنواره برای بخش جایزه مردمی، قرار است دست‌ودلبازی به خرج بدهند و پنج‌میلیارد ریال برای شرکت‌کنندگان در این بخش قرار داده‌اند: «امسال برای تشویق مردم به مشارکت در رأی‌گیری، مبلغ پنج‌میلیارد ریال درنظر گرفته شده است. این مبلغ به مدت ۱۰ شب و هر شب به ۱۰ نفر به قید قرعه تعلق می‌گیرد. به هر نفر مبلغ پنج‌میلیون تومان اهدا می‌شود و اطلاعات لازم برای دریافت این جایزه نیز در اختیار آنها قرار می‌گیرد، بنابراین هر شب ۱۰ قرعه‌کشی انجام می‌شود و به هر نفر پنج‌میلیون تومان اهدا می‌شود. ان‌شاءالله این جوایز به‌دست کسانی که در رأی‌گیری مشارکت می‌کنند، برسد.»

۴۰ نفر به‌صورت لحظه‌ای فرایند را نظارت می‌کنند
با توجه به تمام این صحبت‌ها هنوز پرسش‌هایی مطرح میان اصحاب رسانه درباره معایب سیستمی جشنواره و مشکلات سایت سمفا مطرح است که آشتیانی‌پور در پاسخ به این ایراد‌ها گفت: «در مورد شبهاتی که در سال‌های گذشته درباره تقلب در رأی‌گیری مطرح شده بود باید بگویم با الکترونیکی شدن فرایند رأی‌گیری، بخش عمده‌ای از این مشکلات برطرف شده است. البته تدابیر جدیدی نیز برای جلوگیری از هرگونه تقلب در نظر گرفته شده است. تیم متخصصی از سوی سمفا و جشنواره، تمام نقاط ضعف احتمالی را بررسی و تلاش کرده‌اند معایب سیستم را برطرف کنند. یکی از نکات مهمی که امسال به آن توجه شده، جلوگیری از تأثیر رفتار‌هایی است که ممکن است منجر به فروش کاذب یا آمار غلط شود.»

آشتیانی‌پور با بیان اینکه تیم برگزار‌کننده سیمرغ مردمی به نظارت میدانی و تجزیه و تحلیل‌های سایت اکتفا نکرده و تیمی ۴۰ نفره را برای این امر ترتیب داده است از فرایند نظارت بر آرا گفت: «حدود ۴۰ نفر از همکاران ما به‌صورت لحظه‌ای بر روند رأی‌گیری نظارت می‌کنند و هرگونه ناهنجاری را گزارش می‌دهند، همچنین سیستم طراحی‌شده توسط متخصصان آمار، اطلاعات را به‌دقت تجزیه و تحلیل می‌کند و جایگاه برتری در این زمینه دارد. هر فرد می‌تواند حداکثر چهار رأی داشته باشد، که معادل خرید چهار بلیت است. هر مخاطبی که موبایل دارد، می‌تواند حداکثر چهار بلیت برای یک فیلم در یک سینما خریداری کند، اما در کل جشنواره، این محدودیت فقط برای همان فیلم اعمال می‌شود.» به هر ترتیب تا زمان آغاز نشدن جشنواره تمام این صحبت‌ها محل ابهام است و باید منتظر نحوه برگزاری باشیم. جایزه‌ای که تنها حضورش در جشنواره امسال، حرارت جشنواره را چند درجه‌ای میان اهالی سینما و مردم افزایش داده است.

منبع: روزنامه فرهیختگان

انتشار پوستر نمایش «درخت لیمو»