مطلبی که در ادامه می‌خوانید بر اساس تحلیل محتوای گزارش توسعه و تجارت ۲۰۲۴ سازمان ملل متحد (UNCTAD) تهیه شده است. در این گزارش، روند‌های اقتصادی، نقش نوآوری و فناوری در جهان و جایگاه ایران در اقتصاد بین‌المللی بررسی شده است.

داده‌ها و تحلیل‌ها نشان می‌دهند که جهان در یک مقطع حساس اقتصادی قرار دارد، جایی که رشد ضعیف، افزایش نابرابری و تغییرات تکنولوژیکی سریع چالش‌های بزرگی را ایجاد کرده‌اند. برای ایران، این دوره فرصتی است تا با بهره‌گیری از ظرفیت‌های خود و اتخاذ سیاست‌های نوآورانه، جایگاه خود را بهبود بخشد.

نوآوری و فناوری در اقتصاد جهانی

تکنولوژی‌های نوین مانند هوش مصنوعی، بیوتکنولوژی و دیجیتال‌سازی، به ویژه در کشاورزی و تولید، تاثیرات چشمگیری بر بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها داشته‌اند. هوش مصنوعی در صنایع مختلف از جمله خدمات مالی و کشاورزی، جایگاه خود را تثبیت کرده و توانایی خود را در افزایش کارایی نشان داده است.

دیجیتال‌سازی در کشاورزی به افزایش بهره‌وری منجر شده است؛ اما تمرکز داده‌ها در دست شرکت‌های چندملیتی باعث شده کشاورزان کوچک و کشور‌های کم‌درآمد کمتر از مزایای این فناوری بهره‌مند شوند. این تمرکز قدرت، نابرابری در دسترسی به فناوری را تشدید کرده است.

شرکت‌های بزرگ چندملیتی مانند مایکروسافت و گوگل کنترل عمده‌ای بر توسعه فناوری دارند و این موضوع به شدت بر کشور‌های در حال توسعه اثرگذار است. علاوه بر این، عدم وجود چارچوب‌های جهانی برای استفاده از فناوری‌های جدید، دسترسی این کشور‌ها به نوآوری‌های کلیدی را محدود کرده است.

چالش‌ها و مشکلات پیش‌روی ایران

ایران با سه چالش عمده در حوزه نوآوری و اقتصاد مواجه است:

۱. وابستگی بالا به صادرات انرژی: با توجه به تغییرات جهانی در مصرف انرژی و تمرکز کشور‌های توسعه‌یافته بر انرژی‌های تجدیدپذیر، تقاضای جهانی برای نفت و گاز کاهش یافته است. این امر می‌تواند تاثیرات منفی بر درآمد‌های صادراتی ایران داشته باشد.

۲. دسترسی محدود به فناوری‌های نوین: تحریم‌های اقتصادی و محدودیت‌های داخلی، دسترسی ایران به فناوری‌های جدید مانند هوش مصنوعی و بیوتکنولوژی را محدود کرده است.

۳. نبود زیرساخت‌های تحقیق و توسعه: ایران در مقایسه با کشور‌های پیشرفته، سرمایه‌گذاری کمتری در حوزه تحقیق و توسعه داشته و این موضوع بر توان رقابتی آن تاثیر منفی گذاشته است.

راهکار‌های پیشنهادی برای ایران

برای مقابله با چالش‌ها و بهره‌برداری از فرصت‌ها، ایران نیازمند اتخاذ سیاست‌های جامع و بلندمدت است. برخی از راهکار‌های پیشنهادی عبارتند از:

۱. تنوع‌بخشی به اقتصاد:
• کاهش وابستگی به صادرات انرژی و تمرکز بر توسعه صنایع فناورانه
• تقویت صادرات خدمات مانند فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT)

۲. سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه:
• ایجاد پارک‌های علم و فناوری و حمایت از استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان
• تقویت همکاری‌های بین‌المللی برای انتقال فناوری

۳. بهبود زیرساخت‌های آموزشی:
• آموزش نیروی کار در حوزه فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی و بیوتکنولوژی
• افزایش بودجه‌های تحقیقاتی در دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی

در پایان گزارش نشان می‌دهد که ایران در مواجهه با چالش‌ها و فرصت‌های اقتصادی جهانی نیازمند رویکردی جدید است. وابستگی به انرژی، محدودیت‌های فناوری و نبود زیرساخت‌های تحقیق و توسعه از موانع اصلی پیشرفت ایران هستند. با این حال، با توجه به منابع طبیعی غنی و نیروی انسانی ماهر، ایران ظرفیت‌های بالقوه‌ای برای تبدیل شدن به یک بازیگر کلیدی در اقتصاد نوآوری جهانی دارد.

برای تحقق این هدف، ایران باید به سمت تنوع‌بخشی به اقتصاد، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین، و بهبود زیرساخت‌های آموزشی و تحقیقاتی حرکت کند. همکاری‌های بین‌المللی و حذف موانع دسترسی به فناوری نیز می‌تواند نقش مهمی در دستیابی به این اهداف ایفا کند.

دانش صادراتی منسجم و آموزش دانش‌بنیان‌ها افزایش می‌یابد