به بهانه اولین حرکت هوگو شوتر سفیر جدید دولت انگلیس در تهران، جهت پیگیری دیپلماسی عمومی در ایران، به این سوال پاسخ می‌دهیم که نسبت وزارت امور خارجه انگلیس با سرویس جاسوسی خارجی این کشور موسوم به‌ام‌آی‌۶ چیست.

بیایید کمی عمیق‌تر به رابطه بین MI۶ و وزارت امور خارجه، مشترک المنافع و توسعه بریتانیا (FCDO) بپردازیم و ببینیم این دو نهاد به ظاهر مجزا چه نسبت و تعاملاتی با هم دارند:

۱- ظاهرا همه دیپلماتیم؛ رئیس MI۶

رئیس MI۶، در حال حاضر ریچارد مور، مستقیماً به وزیر امور خارجه، که ریاست وزارت FCDO را بر عهده دارد، گزارش می‌دهد. این خط مستقیم پاسخگویی، تضمین می‌کند که عملیات‌های MI۶ با سیاست خارجی و اهداف امنیت ملی بریتانیا مطابقت دارد.
- وزیر خارجه: وزیر امور خارجه هم نظارت و جهت‌گیری را برای MI۶ فراهم می‌کند و اطمینان می‌دهد که فعالیت‌های آن با اهداف استراتژیک گسترده‌تر دولت انگلیس سازگار است.

پس در ظاهر همه اعضای سرویس جاسوسی انگلیس MI۶ عضو رسمی وزارت امور خارجه این کشور هستند و می‌توانند همیشه خود را دیپلمات معرفی کنند!

۲- هدف مشترک؛ جاسوسی

- اشتراک و تبادل اطلاعات: MI۶ اطلاعات خارجی را جمع آوری می‌کند که برای اطلاع رسانی تصمیمات سیاست خارجی بریتانیا بسیار مهم است. این اطلاعات با FCDO و سایر ادارات دولتی انگلیس، برای اجرای اقدامات مخفی و پشتیبانی از اقدامات دیپلماتیک و سیاست‌گذاری، به اشتراک گذاشته می‌شود.

- عملیات مشترک: MI۶ و وزارت خارجه انگلیس یا همان FCDO اغلب در عملیات‌ها و طرح‌های مشترک، به ویژه در زمینه‌هایی مانند مبارزه با جنبش‌های آزادیبخش و ضداستعماری، مبارزه با پیشرفت فنی و تسلیحاتی حریف‌های انگلیس، و حل مناقشه با یکدیگر همکاری می‌کنند.

در عین حال هر دو نهاد MI۶ و وزارت خارجه انگلیس متعهد به حفاظت از منافع امنیت ملی بریتانیا هستند. این شامل پیشگیری و پاسخ به تهدیدات ناشی از خارج، جاسوسی، و فعالیت‌های دولت متخاصم است.

همچنین تلاش‌های MI۶ برای جمع آوری اطلاعات به وزارت خارجه انگلیس کمک می‌کند تا ثبات حکومت‌های دیکتاتوری و رژیم دست‌نشانده مرتجع را که برای بریتانیا دارای اهمیت استراتژیک هستند، تضمین کنند.

۳- جاسوسی در خدمت دیپلماسی

به‌طور معمول MI۶ اطلاعات مهمی در مورد دولت‌های خارجی، تحولات سیاسی و تهدیدات احتمالی در اختیار FCDO قرار می‌دهد. این اطلاعات برای اطلاع رسانی استراتژی‌ها و مذاکرات دیپلماتیک استفاده می‌شود. علاوه بر این در مواقع بحران بین المللی، MI۶ و FCDO با هم همکاری می‌کنند تا واکنش بریتانیا را هماهنگ کنند. این شامل ارائه پشتیبانی اطلاعاتی برای تخلیه، تحریم‌ها و مداخلات دیپلماتیک می‌شود.

۴- پشت پا به چارچوب‌های حقوقی و اخلاقی

هر چند در ظاهر امر "قانون خدمات اطلاعاتی ۱۹۹۴" مبنای قانونی عملیات MI۶ را فراهم می‌کند و این سرویس جاسوسی را تحت نظارت FCDO قرار می‌دهد و مسئولیت‌ها و محدودیت‌های فعالیت‌های MI۶ را تشریح می‌کند، اما در عمل توجه چندانی به این چارچوب‌های حقوقی و قانونی ندارند.

در واقع هر دو سازمان MI۶ و FCDO در چارچوب استاندارد‌های قانونی و اخلاقی عمل نمی‌کنند که این شامل عدم پایبندی به قوانین بین المللی، حقوق بشر، و اصول شفافیت و پاسخگویی است.

۵- زمینه تاریخی مناسبات جاسوسی و دیپلماتیک

نباید فراموش کرد که رابطه نزدیک بین MI۶ و FCDO ریشه‌های تاریخی عمیقی دارد که به اوایل قرن بیستم بازمی گردد. این میراث همکاری در شکل دادن به اقدامات جاسوسی خارجی بریتانیا و استراتژی‌های دیپلماتیک آن بسیار مهم بوده است. چنانکه در طول جنگ سرد، MI۶ و FCDO از نزدیک برای مقابله با نفوذ شوروی و جمع آوری اطلاعات در مورد فعالیت‌های کمونیستی همکاری کردند. این دوره شاهد توسعه روابط قوی و تلاش‌های هماهنگ بین دو نهاد بود؛ و در آخر.

رابطه پیچیده و چندوجهی سرویس جاسوسی انگلیس و دستگاه دیپلماسی این کشور، به علاوه ادغام نهادی آنها، شرایط را به گونه‌ای رقم زده که همه افسران اطلاعاتی انگلیس می‌توانند خود را به عنوان دیپلمات معرفی کنند. البته سوابق امنیتی و نظامی این عناصر به ظاهر دیپلمات موقعیت شغلی واقعی آنها را فاش می‌کند (همچنان که در مورد سفیر جدیدانگلیس در تهران این مساله تطبیق می‌کند).

منبع: صفحه دیدبانی رخداد‌های انگلیس (صدرا بریتانیا)

محمدعلی بهمنی درگذشت