چند روزی می‌شود که از ماه صفر می‌گذرد؛ ماهی که پس از سه ماه حرام «ذی القعده، ذی‌الحجه و محرم» در تقویم قمری ثبت شده است و در میان عامه مردم و برخی از کارشناسان مذهبی از آن به عنوان ماه نحس یاد شده است به ویژه روز‌های پایانی آن که مناسبت‌های رحلت پیامبر اکرم (ص)، شهادت امام حسن (ع) و امام رضا (ع) وجود دارند و علاوه بر این، وقایعی مثل ورود کاروان اسرای کربلا به شهر شام و آغاز جنگ صفین و همین‌طور قطع شدن وحی نیز از دیگر دلایل افرادی است که بر نحس بودن ماه صفر تأکید می‌کنند که درمورد قطع شدن وحی، از حضرت علی علیه السلام در این مورد روایت شده است: با رحلت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله چیزی قطع شد که با فوت هیچ احدی قطع نشد.

به همین دلیل، از گذشته تا به امروز، گفته شده است که نه تنها مسلمانان از انجام برخی از کار‌ها در این ماه بپرهیزند بلکه توصیه شده است که صدقه در این ماه فراموش نشود تا جایی که علما و کارشناسان مذهبی هم اهتمام ویژه‌ای به صدقه دادن در ماه صفر دارند.

یکی از بزرگانی که به موضوع نحوست ماه صفر اشاره کرده مرحوم شیخ عباس قمی در کتاب عظیم الشأن مفاتیح الجنان است که در بخش اعمال ماه صفر و در وقایع الایّام به این موضوع پرداخته و این‌طور گفته است: «بدان که این ماه (صفر) معروف به نحوست است و شاید سبب آن، واقع شدن وفات رسول خدا صلی اللّه علیه و آله است در آن، همچنان که نحوست دوشنبه به این سبب است و یا به جهت آن است که این ماه بعد از سه ماه حرام (ذی القعده، ذی الحجه و محرم) واقع شده که در آن سه ماه، حرب و قتال نبوده و در این ماه (صفر)، شروع به قتال می‌نمودند و خانه و منازل از اهلش خالی می‌شد.»

گفتنی است که از پیامبر عظیم‌الشأن اسلام صل الله علیه وآله والسلم روایت شده است: «هر کس بشارت پایان یافتن ماه صفر را به من دهد، من بشارت بهشت به او خواهم داد».

علاوه بر صدقه دادن در ماه صفر، به خواندن زیارت و ادعیه و ذکر هم توصیه فراوانی شده است. به همین دلیل، اگر کسی می‌خواهد از بلایای این ماه محفوظ بماند در هر روز این ماه ۱۰ مرتبه دعای «محدث فیض» روح الله روحه، در «خلاصة الاذکار» را بخواند: «یا شَدیدَ الْقُوی‏ وَ یا شَدیدَ الْمِحالِ یا عَزیزُ یا عَزیزُ یا عَزیزُ ذَلَّتْ بِعَظَمَتِکَ جَمیعُ خَلْقِکَ فَاکْفِنی‏ شَرَّ خَلْقِکَ یا مُحْسِنُ یا مُجْمِلُ یا مُنْعِمُ یا مُفْضِلُ یا لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ سُبْحانَکَ اِنّی‏ کُنْتُ مِنَ الظَّالِمینَ فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَنَجَّیْناهُ مِنَ الْغَمِّ وَکَذلِکَ نُنْجِی الْمُؤْمِنینَ وَصَلَّی اللَّهُ عَلی‏ مُحَمَّدٍ وَ الِهِ‏ الطَّیِّبینَ الطَّاهِرینَ!» «ای سخت نیرو، و‌ای سختگیر!‌ای عزیز،‌ای عزیز،‌ای عزیز! خوارند از بزرگی‌ات همه خلقت. پس کفایت کن از من شرّ خلق خودت را،‌ای احسان بخش!‌ای نیکوکار!‌ای نعمت بخش!‌ای عطا دِه!‌ای که معبودی جز تو نیست! منزّهی تو! به راستی من از ظالمانم. اجابت کردیم برایش و نجاتش دادیم از غمّ و همچنین نجات دهیم مؤمنان را، و رحمت کند خدا بر محمّد و آل پاک و پاکیزه اش!»

حال، با وجود مطالبی که گفته شد شاید برخی از افراد این سوال در ذهنشان باشد که آیا واقعاً ماه صفر نحس و بدیمن است؟

حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی یعقوبی گیلانی، مدیر موسسه منبر آسمانی و کارشناس مذهبی در این خصوص بیان کرد: تا وارد ماه صفر می‌شویم خیلی‌ها از نحوست و شومی و بدیُمنی این ماه سوال می‌کنند و می‌پرسند، چرا ماه صفر به نحوست و شومی شهرت دارد؟! و از ماه صفر تعبیر به «ماه سنگین و شوم» می‌کنند و می‌گویند: در ماه صفر به کار خیر و خرید اقدام نکنید و خیلی عجیب است که نسبت به این ماه نوعی فوبیا (ترس بیمارگونه) در جامعه رواج دارد.

پیش از اشاره به این موضوع، باید این مقدمه را بیان کنم که ماه صفر یادآور وقایعی تلخ برای شیعیان و محبین اهل بیت علیهم السلام است.

این کارشناس مذهبی اظهار کرد: ماه صفر یادآور آغاز جنگ صفّین در سال ۳۷ هجرى است؛ جنگی که از سوى امیرمؤمنان علیه‌السلام و لشکریانشان در برابر معاویه و سپاه غارتگر شام، آغاز شد و مدّت ۱۱۰ روز طول کشید و در آستانه شکست لشکر شام، عمرو عاص خدعه‌اى به کار زد و قرآن‌ها را بر سر نیزه کردند و داستان تأسّف بار «حَکمیّت» پیش آمد.

همچنین، ماه صفر یادآور رسیدن سرِ مبارک حضرت سیّدالشهدا علیه‌السلام به شهر شام و شهادت دختر کوچک حضرت اباعبدالله الحسین علیه‌السلام در این ایام است و در این ماه، شهادت پیامبر عظیم الشأن اسلام، حضرت محمّد مصطفی صل الله علیه و آله والسلم و شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام و همچنین، شهادت امام رضا علیه‌السلام نیز در آخر این ماه واقع شده است که نشان از سنگینی این ماه هستند.

نحوست در فرهنگ اسلام

حجت‌الاسلام والمسلمین یعقوبی گیلانی تصریح کرد: یک سوالی که وجود دارد این است که آیا در فرهنگ اسلام و ادبیات قرآن و روایات، تعبیر سعد و نحس برای ایام و زمان‌ها وجود دارد و در این باره تصریحی شده است؟

سعد و نحس از واژه‌های متضاد در فرهنگ اسلامی هستند که در احادیث و آموزه‌های روایی به کار رفته‌اند. برای مثال؛ در قرآن سخن از «یوم نحس» وجود دارد و این تعبیر در مصحف شریف به کار رفته است که این نشان می‌دهد چنین تعبیری در تاریخ زندگی بشر صحت دارد یعنی همان طور که ایام الله داریم ایام نحسات نیز داریم.

مثلاً در سوره مبارکه فصلت، آیه ۱۶ به ایام نحس اشاره شده است و می‌فرماید: «فَأَرْسَلْنَا عَلَیْهِمْ رِیحًا صَرْصَرًا فِی أَیَّامٍ نَّحِسَاتٍ لِّنُذِیقَهُمْ عَذَابَ الْخِزْیِ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَلَعَذَابُ الْآخِرَةِ أَخْزَى وَهُمْ لَا یُنصَرُونَ»

این‌جا صحبت از روز‌های نحسی است که عذاب الهی بر گروهی از انسان‌های فاسد، مشرک و منافق نازل شده است؛ و یا خداوند متعال در سوره مبارکه قمر آیه ۱۹ نیز فرموده‌اند: «إِنَّا أَرْسَلْنَا عَلَیْهِمْ رِیحًا صَرْصَرًا فِی یَوْمِ نَحْسٍ مُسْتَمِرٍّ» بنابراین، یوم نحس که در برابر یوم سعد است در قرآن و حدیث کاربرد داشته است البته باید کارکرد‌های این دو واژه را شناخت و درس‌های آن را فرا گرفت.

ذات ایام نحس نیست

این کارشناس مذهبی ادامه داد: باید توجه داشت ذات ایام، هفته ها، ماه‌ها و تاریخ زندگی بشر قطعاً نحس و شوم نیست بلکه زمان در تاریخ ظرفی است برای انجام کار‌ها و این رفتار‌های آزاردهنده و اندوهبار انسان هستند که عامل نحس شمردن زمان می‌شوند به عبارت بهتر، حوادث و رخداد‌های بزرگ و منفیِ انسانی می‌توانند زمانی را نحس کرده و از سعد بودن آن جلوگیری کنند؛ بنابراین ذات ایام بد و نحس نیست بلکه باید دید در روز‌هایی که معروف به نحس و شوم شده‌اند چه کار‌هایی انجام شده و چه اتفاقاتی رخ داده و زمینه چه تعبیری را فراهم کرده‌اند.

حجت‌الاسلام والمسلمین یعقوبی گیلانی افزود: در ادبیات قرآن، روز‌هایی که عذاب الهی بر گروهی از مردم نازل شده است نحس و شوم هستند و از آنها به «ایام نحسات» تعبیر می‌شود. به عبارت بهتر، باید توجه داشت انسان خود بابِ عذاب الهی را با اعمالش به روی خود می‌گشاید پس سعد و نحسی انسان به اعمال انسان باز می‌گردد.

شهرت ماه صفر به نحوست در جامعه اسلامی و قاطبه مسلمین ریشه در حوادث اندوهبار، دردناک و سختی دارد که در این ماه به پیامبر اکرم صل الله علیه وآله والسلم و اهل بیت پیامبر اکرم صل الله علیه وآله والسلم وارد شده است؛ بنابراین مجموعه این حوادث دردناک و مصیبت‌های بزرگ برای پیامبر صل الله علیه وآله والسلم و اهل بیت علیهم السلام و ذریه ایشان و نیز اصحاب آن حضرت صل الله علیه وآله والسلم، باعث شده است مردم، ماه صفر را نحس و سنگین بدانند.

چرا ماه صفر به نحس بودن مشهور است؟